Kωδικός Ευδόξου: 59397106
1η έκδοση Μάιος 2015
Η Πολιτεία, γραμμένη γύρω στο 375 π.Χ., είναι ίσως το πιο διάσημο έργο του Πλάτωνα και ένα από τα πιο φημισμένα έργα στην παγκόσμια φιλολογία. Αφότου εμφανίστηκε, προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις και διαμάχες, ενώ προκατέλαβε πολλά θέματα και εξελίξεις στην πολιτική θεωρία, τη φιλοσοφία, την επιστημολογία, τη θεωρία της τέχνης, που απασχόλησαν τους μετέπειτα μεγάλους φιλοσόφους όλων των εποχών.
Στο παρόν έργο, ο διακεκριμένος Βρετανός καθηγητής φιλοσοφίας Σον Σέγιερς παρέχει μια λεπτομερή και συνάμα γλαφυρή εισαγωγή σε όλα τα κύρια θέματα της Πολιτείας. Τοποθετεί το έργο μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής του και αναδεικνύει την επίδρασή του στις απόψεις μεταγενέστερων και σύγχρονων στοχαστών. Ο Σέγιερς υπογραμμίζει ιδιαίτερα τις προοδευτικές πλευρές της επίδρασης της Πολιτείας, υπερασπίζοντάς την από την κατηγορία του ολοκληρωτισμού. Αν και αναγνωρίζει τις συντηρητικές όψεις της σκέψης του Πλάτωνα, δείχνει παράλληλα τα ριζοσπαστικά στοιχεία της, όπως ο διαφωτισμός και οι κοινοκτημονικές αντιλήψεις, που ενέπνευσαν ανά τους αιώνες τον προοδευτικό και σοσιαλιστικό στοχασμό.
Η κατανοητή και περιεκτική του προσέγγιση κάνει το βιβλίο κατάλληλο τόσο για σπουδαστές στις θεωρητικές επιστήμες όσο και για το ευρύ κοινό. Επιπρόσθετα περιέχει έναν αναλυτικό οδηγό για παραπέρα μελέτη και εκτενή βιβλιογραφία.
Παρουσίαση στην Αυγή
Η αναφορά στους αρχαίους Έλληνες, ιδιαίτερα από φορείς των κατεστημένων ιδεών, έχει συχνά τον χαρακτήρα της προγονοπληξίας. Περιορίζεται σε τυποποιημένες φράσεις για τη δόξα και το μεγαλείο των επιφανών ανδρών της ελληνικής αρχαιότητας, χωρίς να αποσαφηνίζεται η προωθητική συνεισφορά τους, με αποτέλεσμα ακόμη και η έκκληση να τους προσεγγίζουμε με σύγχρονο πνεύμα να μετατρέπεται σε κλισέ. Μια ενδιαφέρουσα έκδοση, Πλάτωνος Πολιτεία. Μια Εισαγωγή, του Σον Σέγιερς, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος, μας δίνει μια αφορμή να στοχαστούμε ουσιαστικά πάνω στην επικαιρότητα του Πλάτωνα και των άλλων κορυφαίων αρχαίων Ελλήνων στοχαστών στην εποχή μας.
Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και διακεκριμένος προοδευτικός διανοητής, συγγραφέας εργασιών για τον Μαρξ, τον Χέγκελ και τη διαλεκτική, ο Σέγιερς έχει τα απαραίτητα εφόδια γι' αυτό το έργο, που αποτελεί το επίκεντρο της μελέτης του. Η Πολιτεία, γραμμένη περίπου στο 375 π.Χ., είναι ίσως το πιο φημισμένο έργο του Πλάτωνα και ο στόχος του καθηγητή Σέγιερς δεν είναι μόνο να την τοποθετήσει μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο και να δώσει μια κατανοητή σύνοψη των βασικών θεμάτων της, αλλά και να αποτιμήσει την επίδρασή της στους μεταγενέστερους και σύγχρονους στοχαστές. Παράλληλα, υπερασπίζει την Πολιτεία από την κατηγορία του ολοκληρωτισμού, επισημαίνοντας τα συντηρητικά στοιχεία της σκέψης του Πλάτωνα αλλά και αναδεικνύοντας τα ριζοσπαστικά στοιχεία της, όπως ο κοινοκτημονισμός, που ενέπνευσαν τον προοδευτικό και σοσιαλιστικό στοχασμό.
Από τις πολλές επίκαιρες όψεις του Πλάτωνα που αναδεικνύονται στο βιβλίο, θα επισημάνουμε τη συνάφεια των ιδεών του με τη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Ο Πλάτων εισάγει τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου αλλά και την έννοια της ηγεμονίας, με την αντίληψή του ότι η κοινωνική σταθερότητα δεν μπορεί παρά να βασίζεται σε κάποιο είδος συγκατάθεσης ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις. Η θεωρία του για την τριμερή φύση του Εγώ (ως χωριζόμενου σε ένα λογικό, ένα συναισθηματικό και ένα επιθυμητικό μέρος) και ο ορισμός του της δικαιοσύνης ως ψυχικής αρμονίας προκαταλαμβάνουν ιδέες του Φρόυντ. Οι ριζοσπαστικές του αντιλήψεις για την ισότητα των γυναικών απηχούν θέματα που ανέδειξε στην εποχή μας το σοσιαλιστικό και φεμινιστικό κίνημα. Με τη διάκριση ανάμεσα στη δοξασία και την επιστήμη και τη θεωρία του των μορφών (ιδεών), ο Πλάτων εισάγει τη θεωρία της γνώσης, ενώ η παραβολή του της σπηλιάς μεταδίδει τις αξίες της εκπαίδευσης και του Διαφωτισμού.
Όπως δείχνει ο καθηγητής Σέγιερς, η κύρια αντίφαση στη σκέψη του Πλάτωνα έγκειται στο συλλογικό ουτοπικό όραμά του μιας κοινωνίας όπου κάθε άτομο θα αισθάνεται μέρος της κοινότητας και θα πραγματώνεται μέσα στην κοινότητα και την επιμονή του σε μια ιεραρχική κοινωνική δομή, άκαμπτα χωρισμένη σε ανώτερες και κατώτερες τάξεις, όπου κάθε τάξη έχει αυστηρά καθορισμένο ρόλο. Αυτή η αντίφαση, αναπόφευκτη στην εποχή του Πλάτωνα, αίρεται από τη σοσιαλιστική σκέψη και τον μαρξιστικό κομμουνισμό, που εκφράζει τις προοδευτικές δυνατότητες της εποχής μας.
Γράφει ο Κοσμάς Κέφαλος, Αυγή 14.05.15
Παρουσίαση στην εφημερίδα Πριν
Η φιλοσοφία του Πλάτωνα έχει προκαλέσει πλήθος διαμάχες. Ιδιαίτερα στους πρόσφατους χρόνους ο Πλάτων έχει κατηγορηθεί ως ο αρχετυπικός στοχαστής του ολοκληρωτισμού. Η ιδανική πολιτεία που περιγράφει στην Πολιτεία του, ίσως το πιo διάσημο και σημαντικό έργο του, έχει παρουσιαστεί ως μια ακραία εκδοχή της ανελευθερίας, το πρότυπο μιας φαύλης, καταπιεστικής και εξαιρετικά ανισοτικής κοινωνίας.
Μια πρόσφατα εκδομένη μελέτη της Πολιτείας, με την υπογραφή του βρετανού προοδευτικού φιλοσόφου Σον Σέγιερς, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και συγγραφέα οειράς εργασιών για τον Χέγκελ, τον Μαρξ και τη διαλεκτική, επιχειρεί μια διαφορετική ανάγνωση. Χωρίς να αρνείται το συντηρητισμό του Πλάτωνα, ο Σέγιερς ανιχνεύει κυρίως τα προοδευτικά και έγκυρα στοιχεία της σκέψης του, τα οποία θεμελιώνουν τη διαρκή του επιρροή.
Σε τι όμως συνίσταται η επικαιρότητα του Πλάτωνα; Ποιο είναι το θεμέλιό της το οποίο τον έχει κάνει συχνά στόχο των συντηρητικών απολογητών της «ελεύθερης αγοράς», όπως ο Πόπερ, που επιχειρούν να τον συνδέσουν με το φασισμό και ταυτόχρονα τον κομμουνισμό ως τα υποτιθέμενα σύγχρονα απότοκα της καταπιεστικής του ενόρασης;
Στον πρόλογο του στην ελληνική έκδοση ο καθηγητής Σέγιερς απαντά με σαφήνεια σε αυτό το ερώτημα: Πρόκειται κυρίως για το γεγονός ότι ο Πλάτων αντιλήφθηκε με οξυδέρκεια τις αντιφάσεις που γεννούσαν οι μόλις εμφανιζόμενες στην εποχή του εμπορικές δυνάμεις και τις ανέλυσε σε βάθος. Όπως το θέτει ο Σέγιερς: «Οι δυνάμεις του εμπορίου και της αγοράς που κυριαρχούν στη σύγχρονη κοινωνία είχαν μό- λις αρχίσει να αναπτύσσονται στην εποχή του Πλάτωνα. Ωστόσο, ο ίδιος ήταν εξαιρετικά ευαίσθητος σε αυτές και είχε επίγνωση των κινδύνων που εγκυμονούν. Με αυστηρότητα και σαφήνεια, που σπάνια έχουν βρει έκτοτε το ισοδύναμό τους, παρέχει μια ανάλυση των ηθικών και κοινωνικών επιπτώσεων αυτών των εξελίξεων και παρουσιάζει ένα εναλλακτικό όραμα για το πώς θα μπορούσε να είναι η κοινωνία. Αυτά τα θέματα στην κοινωνική φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι περισσότερο επίκαιρα από ποτέ σήμερα στις δυτικές χώρες που ταλαιπωρούνται από την κρίση και την ύφεση. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα για την Ελλάδα, όπου αυτά τα δεινά έχουν γίνει αισθητά με πολύ οξύ τρόπο» (σελ. 7).
Η ουτοπία του Πλάτωνα, αναπτυγμένη στην Πολιτεία ως μια συντηρητική κριτική της αρχαίας Αθήνας, έχει έτσι παρ' όλα αυτά ορισμένες πολύτιμες κριτικές και ριζοσπαστικές όψεις. Αναλύοντας διεξοδικά το έργο, ο Σέγιερς αναδεικνύει τις όψεις αυτές.
Ένα πρώτο σημείο εδώ αφορά τη συνάφεια των ιδεών του Πλάτωνα με τη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Στην πολεμική του στους σοφιστές ο Πλάτων εισάγει τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου αλλά και την έννοια της ηγεμονίας. Κριτικάροντάς την άποψή τους ότι η κοινωνική ηθική αποτελεί προϊόν ενός καταναγκαστικού συμβιβασμού αντίθετων εγωιστικών συμφερόντων, ο Πλάτων αντιτείνει ότι η κοινωνική σταθερότητα δεν μπορεί παρά να βασίζεται σε κάποιο είδος συγκατάθεσης ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις, γιατί αλλιώς η ανθρώπινη κοινωνία δεν θα διαρκούσε πολύ.
Η θεωρία του Πλάτωνα για την τριμερή φύση του εγώ, το οποίο χωρίζει σε ένα λογικό, ένα συναισθηματικό και ένα ειηθυμητικό μέρος, και ο ορισμός του της δικαιοσύνης ως ψυχικής αρμονίας είναι μια από τις πιο καινοτόμες πλευρές της σκέψης του. Αυτές οι ιδέες προκαταλαμβάνουν αντίστοιχα θέματα του Φρόιντ και της σύγχρονης ψυχολογίας. Από την άλλη μεριά, οι ριζοσπαστικές του αντιλήψεις για την ισότητα των γυναικών και την ίση πρόσβαση τους σε όλα τα επαγγέλματα και τα αξιώματα ηχούν εξαιρετικά σύγχρονες, θέτοντας ζητήματα που ανέδειξε μετά την πάροδο χιλιετιών το σοσιαλιστικό και φεμινιστικό κίνημα.
Με τη διάκριση ανάμεσα στη δοξασία και την επιστήμη και τη θεωρία του των μορφών (ιδεών) ο Πλάτων εισάγει τη θεωρία της γνώσης. Παρά τον ιδεαλισμό του και τη δυσπιστία απέναντι στις αισθήσεις, πετυχαίνει έτσι σημαντικά αποτελέσματα στη συστηματοποίηση της γνώσης της εποχής του και την πρώτη διατύπωση της διαλεκτικής, δίνοντας ένα περίγραμμα των μετέπειτα επεξεργασιών του Χέγκελ και του Μαρξ. Η επιβλητική παραβολή του της Σπηλιάς μεταδίδει τις αξίες της εκπαίδευσης, της κριτικής σκέψης και του διαφωτισμού.
Όπως δείχνει ο καθηγητής Σέγιερς, στον αναγνώστη της Πολιτείας γίνεται σε κάθε βήμα αισθητή η βαθιά αντίφαση που χαρακτηρίζει τη σκέψη του Πλάτωνα. Είναι η αντίφαση ανάμεσα στο συλλογικό ουτοπικό όραμά του μιας κοινοκτημονικής κοινωνίας, όπου κάθε άτομο θα πραγματώνεται μέσα στην κοινότητα, και την επιμονή του σε μια ιεραρχική κοινωνική δομή, άκαμπτα χωρισμένη σε ανώτερες και κατώτερες τάξεις, όπου κάθε τάξη εκπληρώνει έναν αυστηρά καθορισμένο ρόλο. Αυτό εξηγεί την από μέρους του καταδίκη των επιθυμιών σε όφελος μια ασκητικής ηθικής.
Η παραπάνω αντίφαση ωστόσο ήταν αναπόφευκτη στην εποχή του Πλάτωνα, αντανακλώντας τις συνθήκες της δουλοκπνπκής κοινωνίας, όπου μια μικρή μειοψηφία μόνο μπορούσε να απελευθερωθεί από τις πιεστικές ανθρώπινες ανάγκες. Το ότι δεν αρκεί για να συνδεθεί ο Πλάτων με το φασισμό καταδεικνύεται από την οξεία κριτική του στην τυραννία, την οποία θεωρούσε τη χειρότερη μορφή καθεστώτος. Ο περιορισμός του μπορούσε να αρθεί μόνο από τη σοσιαλιστική σκέψη και τον μαρξιστικό κομμουνισμό, που εκφράζει τις προοδευτικές δυνατότητες της εποχής μας.
Ακόμη και αν περιστασιακά ο Σέγιερς τείνει να δικαιολογεί κάποιες πλευρές του Πλάτωνα τις οποίες δύσκολα υπερασπίζεται κανείς, η μελέτη του αξίζει να διαβαστεί με προσοχή και ενδιαφέρον. Είναι ένα έργο που μας εισάγει κατανοητά αλλά και σε υψηλό επίπεδο σε παραδόσεις του αρχαίου ελληνικού στοχασμού που διατηρούν ανεξίτηλη αξία.
Γράφει ο Χρήστος Κεφαλής, εφημερίδα Πριν, 24.05.15
Παρουσίαση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ από τον Κώστα Μαρδά
Είναι ένα βιβλίο που έχει γραφτεί το 375 π.Χ. αλλά διαβάζεται και σήμερα! Πρόκειται για το πλέον ευπώλητο στον πλανήτη έργο: Το «Πλάτωνος Πολιτεία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος σε νέα ανάγνωση με την οπτική του σήμερα, σχολιασμένο από τον Βρετανό καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Καντέρμπορι Σον Σέγιερς. Ο μαρξιστής πανεπιστημιακός υπογραμμίζει τις ανατρεπτικές πλευρές του μεγάλου Έλληνα στοχαστή, εξηγεί τις ιδέες του μέσα από την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής που προσδιορίσθηκε από την παρακμή της Αθηναϊκής κυριαρχίας, παραδέχεται τις συντηρητικές απόψεις του, αναδεικνύει τις ορθολογιστικές του αναλύσεις και αντικρούει τις κατηγορίες περί ολοκληρωτικών φωτίζοντας τις αντιλήψεις του περί κοινοκτημοσύνης.
Το βιβλίο των 205 σελίδων, με εκτενή ελληνική και ξένη βιβλιογραφία καθώς και ένα αναλυτικό ευρετήριο εννοιών, γραμμένο με απλό ερμηνευτικό ύφος -με δεδομένο ότι το κλασικό έργο έχει μορφή διαλόγων με κεντρική φωνή τον Σωκράτη- λειτουργεί όχι μόνο ως ένα βοήθημα για σπουδαστές, αλλά και ως ένα απολαυστικό φιλοσοφικό ανάγνωσμα.
«Οι δυνάμεις της αγοράς που κυριαρχούν στη σύγχρονη κοινωνία είχαν μόλις αρχίσει να αναπτύσσονται στην εποχή του Πλάτωνα, ωστόσο ο ίδιος είχε επίγνωση των κινδύνων που εγκυμονούν», επισημαίνει στον πρόλογό της ελληνικής έκδοσης ο μελετητής. Και συνεχίζει: «Με αυστηρότητα παρέχει μια ανάλυση των ηθικών και κοινωνικών επιπτώσεων αυτών των εξελίξεων παρουσιάζοντας ένα εναλλακτικό όραμα για το πώς θα μπορούσε να είναι η κοινωνία. Αυτά τα θέματα είναι περισσότερο επίκαιρα παρά ποτέ στις δυτικές κοινωνίες ιδιαίτερα για την Ελλάδα όπου τα δεινά έχουν γίνει έχουν γίνει αισθητά με πολύ οξύ τρόπο».
Το βασικό θέμα της «Πολιτείας» είναι η φύση της Δικαιοσύνης από κοινωνική, πολιτική, ηθική και ψυχολογική πλευρά. Στην εισαγωγή ο Πλάτωνας θέτει το ερώτημα πως μπορεί να πραγματωθεί η Δικαιοσύνη στην κοινωνία και στη ατομική ζωή. Τις απόψεις του τις μεταφέρει στον κοινό μέσω των συναντήσεων του Σωκράτη με τον Κέφαλο, τον Πολέμαρχο και τον Θρασύμαχο, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τυπικές στάσεις ηθικής και δικαιοσύνης.
Στο επόμενο κεφάλαιο δίνει μια πρώτη απάντηση σκιαγραφώντας τις υποθέσεις του για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία. Μετά περιγράφει την ιδανική κοινωνία δίνοντας έμφαση στην εκπαίδευση των μελλοντικών κυβερνητών. Κατόπιν, αναπτύσσει μια αναλογία ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και το εγώ.
Ακολούθως, παρεμβάλλεται ένα μέρος που επί αιώνες κρατάει στα ύψη τη διαμάχη για το πρόπλασμα «κομμουνισμού» που έχουν οι ιδέες του περί των κυβερνητών της πολιτείας υποστηρίζοντας ότι δεν θα έπρεπε να έχουν ιδιωτική ιδιοκτησία, ότι οι οικογένειές τους θα όφειλαν να αποδιαρθρωθούν και ότι οι γυναίκες και τα παιδιά θα ανήκαν σε όλους.
Το κεφάλαιο που έχει γίνει το πλέον γνωστό στο ευρύ κοινό, αφορά στη ρήση του πως η δικαιοσύνη θα επιτευχθεί μόνο όταν η πολιτεία κυβερνηθεί από φιλοσόφους βάσει ορθολογικών αρχών.
Το έργο συνεχίζεται με την απάντησή του στους σοφιστές και τελειώνει με την αντίθεσή του στην ποίηση και την πίστη του στην αθανασία της ψυχής. H παράδοξη αυτή απάρνηση της ποίησης εξηγείται με την αντίληψή του ότι «η ποίηση αναμοχλεύει τις συγκινήσεις, χαλαρώνει τον έλεγχο του λογικού και χάνεται ο αυτοέλεγχος»!
Γράφει ο Κώστας Μαρδάς, ΑΠΕ-ΜΠΕ, 05.06.15
Διαβάστε στον οδηγό ανάγνωσης τα περιεχόμενα του βιβλίου και τον πρόλογο στην ελληνική και την αγγλική έκδοση.
Διατυπώστε τη γνώμη σας για το βιβλίο εδώ
|