Η συντροφική ζωή του επαναστάτη που έγραψε το Δικαίωμα στην τεμπελιά με τη χειραφετημένη κόρη του συγγραφέα του Κομμουνιστικού μανιφέστου. Ο έρωτας, οι κοινές ιδέες, οι κοινοί αγώνες του ζεύγους Πολ Λαφάργκ - Λόρα Μαρξ και η τολμηρή επιλογή τους για ένα κοινό τέλος: προς την Ουτοπία.
O Πολ και η Λόρα, πρωταγωνιστές αυτού του μυθιστορήματος, γνωρίζονται στο Λονδίνο λίγο μετά τη δημιουργία της Α΄ Διεθνούς και πέντε χρόνια πριν την Κομμούνα. Η περιπετειώδης ζωή τους εμπλέκεται με όλα τα μικρά και μεγάλα γεγονότα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά: αυτός, επαναστάτης φοιτητής, διωγμένος απ’ όλα τα πανεπιστήμια της Γαλλίας επειδή «κηλίδωσε» την εθνική σημαία, εκείνη κόρη του Καρλ Μαρξ. Για σαράντα πέντε χρόνια μοιράζονται κοινές ιδέες και κοινή συντροφική ζωή.
Μοιράζονται κι ένα κοινό τέλος: αυτό που αρνείται τη ζωή για να υπογράψει το δικαίωμα στην Ουτοπία κατά τον τρόπο του Κάτωνα του νεότερου.
Το Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού είναι η εποχή των υφαντουργείων, του σιδηροδρόμου, του ηλεκτρισμού, της φωτογραφίας.
Η εποχή του Μαρξ, του Ένγκελς, του Προυντόν, του Μπακούνιν.
Η εποχή του Μανέ και του Κουρμπέ, του Ιγκό, του Φλομπέρ, του Ρεμπό και του Ζολά.
Η εποχή των στρατευμένων διανοουμένων, των δοκιμασμένων επαναστατών και των κοινωνικών ουτοπιών.
Ο Πολ Λαφάργκ και η Λόρα Μαρξ, ως δραματικοί ήρωες αυτού του πυκνού μυθιστορήματος, είναι το κάτοπτρο όπου αυτή η εποχή απεικονίζεται, κατά κάποιον τρόπο, εκ του φυσικού. Με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει σε μια κρίσιμη για την Ευρώπη περίοδο όπου η αληθοφάνεια υποκαθιστά την αλήθεια στην πολιτική, ενώ παράλληλα εκπίπτει ως θεμελιώδης αξία στις τέχνες.
Τo μυθιστόρημα συνοδεύει εκτενές Επίμετρο με πληροφορίες για την περίοδο, τα πρόσωπα και τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα ανάμεσα στο 1864 και το 1911.
Στην πρώτη του συνέντευξη για το βιβλίο (Εφημ. των Συντακτών, 22.10.16) ο συγγραφέας εξήγησε την έμπνευση αλλά και τη σχέση του μυθιστορήματος προς το προηγούμενο έργο του ως εξής:
«Το παθιασμένο ζεύγος των ανταρτών πόλης (Φλώρα-Αντώνης, στo Μανία με την Άνοιξη 2006), το πεισμωμένο ζεύγος των κομμουνιστών (Μπέτι-Τόνι, στο Χαστουκόδεντρο 2012) και το ορκισμένο στην Ουτοπία ζεύγος των ρομαντικών επαναστατών (Λόρα Μαρξ-Πολ Λαφάργκ, 2016) εικονογραφούν το ίδιο θέμα που ανέκαθεν με στοιχειώνει: τη συντροφική ζωή που ασφυκτικά πολιορκείται από την εποχή της και απεγνωσμένα της αντιστέκεται.
Διόλου τυχαία, επομένως, το ζεύγος Λαφάργκ ανιχνεύεται σε όλη την ως τώρα μυθοπλασία μου ως κυρτό κάτοπτρο μιας ολόκληρης εποχής: εκείνης που έθεσε τα θεμέλια για τις ανθρωπιστικές αξίες της Ευρώπης που τώρα σβήνει· εκείνης που, παράλληλα με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, γέννησε τις πρώτες θανάσιμες συγκρούσεις ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, στη βαρβαρότητα και στον ανθρωπισμό.
Όμως, προσοχή, εδώ ο λόγος αφορά ένα μυθιστόρημα, όχι μια βιογραφία εποχής. Γι' αυτό και η περιπετειώδης ζωή των «δικών μου» Λαφάργκ, ηρώων μυθοπλασίας, πιθανότατα ζωγραφίζεται πιο συναρπαστική από την ιστορικά τεκμηριωμένη ζωή τους. Αυτό είναι το στοίχημα του βιβλίου, αφού συχνά η τέχνη με το ψέμα της αρθρώνει την ιστορική αλήθεια πειστικότερα. Ανάλογη η φιλοδοξία του συγγραφέα: το Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού να βρει το νόημά του στον ανήσυχο αναγνώστη, εκείνον που επίσης πολιορκείται από το ψέμα της εποχής του και αντιστέκεται.»
Διαβάστε στον οδηγό ανάγνωσης τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος καθώς και μια εκτενή σύνοψη του βιβλίου, που λειτουργεί και ως χάρτης πλοήγησης του αναγνώστη.
----------------------------------------------
Παρουσίαση στην Athens Voice από τον Βασίλη Βασιλικό
Ένα επαναστατικό «ρομάντζο»
Το νέο μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου, που μόλις κυκλοφόρησε, αποτελεί το τρίτο μέρος μιας «τριλογίας», θα λέγαμε, που άρχισε με το «Η μανία με την άνοιξη» (2009) και «Το χαστουκόδεντρο» (1912) σηματοδοτώντας μια στροφή του ταλαντούχου αυτού πεζογράφου προς ένα νέο είδος «στρατευμένης» μετανεωτερικής γραφής «από σκοπιές», όπως έγραψε ο Κωστής Παπαγιώργης, «που ούτε κατά διάνοια σκέφτηκε κανείς να τις περιγράψει». Πώς μπορούσε να γίνει διαφορετικά, καθώς ο Μαραγκόπουλος εντρυφώντας για χρόνια στο έργο του Τζέιμς Τζόις με το βιβλίο του «Ulysses, Οδηγός ανάγνωσης» (2010) σφραγίζει πλέον την πλοήγηση, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για την καλύτερη πρόσληψη του «έπους» του μεγάλου Ιρλανδού συγγραφέα.
Όμως ενώ στο «Χαστουκόδεντρο» (δέντρο της κελτικο-ιρλανδέζικης μυθολογίας) το ερωτευμένο ζευγάρι (Αντώνης Αμπατιέλος και η ιρλανδέζα γυναίκα του Μπέτυ Μπάρτλετ-Αμπατιέλου) δεν μπορεί να συνυπάρξει καθώς ο κομμουνιστής σύζυγός της είναι επί δεκαετίες έγκλειστος στις φυλακές, στο «Πολ και Λόρα» αντιθέτως ο γαλλο-κρεολός επαναστάτης Πολ (Λαφάργκ) και η βρετανογεννημένη Λόρα (κόρη του Καρλ Μαρξ), ερωτοχτυπημένοι από την πρώτη στιγμή, δεν χωρίζουν στον γεμάτο ευτυχία κι αναποδιές πλάνητα βίο τους. Για να καταλήξουν, με την ίδια πάντα αρχική ερωτική τους ένταση, στη δίδυμη αυτοκτονία τους στις 25 Νοεμβρίου 1911 (εκείνος στα 70 του, αυτή στα 64 της χρόνια) στο Ντραβέιγ της Γαλλίας.
«Φυσάει απόψε στο Ντραβέιγ» (ναι, συμφωνεί ο Τάσος Λειβαδίτης, «Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου»), ενώ για μότο σε αυτό το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο Μαραγκόπουλος βάζει τη φράση του Ουίλιαμ Μόρις «...αφού μας απαγορεύεται να ζούμε σαν άνθρωποι, ας βρούμε στα γρήγορα κάποιον τρόπο να πεθαίνουμε σαν άνθρωποι» από το «How We Live and How We Might Live» (1884). Εκατό χρόνια μοναξιάς μάς χωρίζουν από το «1984» του Όργουελ. Η κόρη του Καρλ Μαρξ κι ο αγωνιστής συγγραφέας Λαφάργκ (το βιβλίο του «Δικαίωμα στην τεμπελιά» –απάντηση από τα αριστερά στο «Δικαίωμα στην εργασία» της ανερχόμενης καπιταλιστικής εκβιομηχάνησης του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα–, αναρτημένο στο διαδίκτυο ακόμα διαβάζεται από χιλιάδες αναγνώστες, σε όλες τις γλώσσες που είναι μεταφρασμένο, «με τη μανία της άνοιξης») είδαν εγκαίρως το τέλος της ουτοπίας και σαν να προμάντεψαν την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1991, φρόντισαν να αποχωρήσουν. (Ό,τι συνέβη δηλαδή χρόνια αργότερα, το 1942, στην Πετρόπολι της Βραζιλίας, με το ζεύγος Τσβάιχ, όπου ο Στέφαν δεν άντεξε στη διάλυση της αγαπημένης του Ευρώπης από τους νικηφόρους μέχρι τότε ναζί).
Και ο Μαραγκόπουλος προς την Ευρώπη στρέφεται με αυτό το μυθιστόρημά του. Μέσα από την ιδιωτική ζωή του ζεύγους Λαφάργκ, με τα χίλια βάσανά τους (τρία παιδιά νεκρά, τα δύο στον πρώτο χρόνο της γέννησής τους, το τρίτο πέντε χρόνια μετά), τον Πολ οπαδό του αναρχοαυτόνομου επαναστάτη Μπλανκί και με... πεθερό τον Καρλ Μαρξ, παρακολουθούμε εκ του σύνεγγυς, σα να συμβαίνει τώρα, ό,τι ακολούθησε την αποτυχημένη Γαλλική Επανάσταση του 1848 που τη διαδέχεται η ακόμα πιο αποτυχημένη, διότι απροετοίμαστη, εξέγερση του 1871 με την Κομμούνα του Παρισιού, για να φτάσουμε στην belle epoque (αντίστοιχη του δικού μας προ κρίσης life style), μέχρι το τελικό «τιτανικό» ναυάγιο στο παγόβουνο του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου.
Αλλά η ομορφιά του «Πολ και Λόρα» βρίσκεται αλλού: στις λεπτομέρειες, στους ολοζώντανους διαλόγους του (με ψήγματα φράσεων από γαλλικά –με υποσέλιδη φυσικά μετάφραση–, κάτι που δίνει ένα άρωμα αυθεντικότητας καθώς οι φράσεις αυτές είναι παρμένες από πραγματικά ντοκουμέντα), και τέλος στην μπρος-πίσω αρχιτεκτονική του «ρομάντζου». Ο γιγαντόσωμος Πολ είναι ένας άνθρωπος χαρούμενος. «La joie de vivre» (η χαρά της ζωής) είναι μες στα «κρεόλικα» γονίδιά του. Η πανέμορφη Λόρα, όπως πολλές γυναίκες εκείνης της εποχής, αγωνίζεται για την απελευθέρωσή της. Τα παιδιά της πέθαναν γιατί η ίδια δεν μπορούσε να «κατεβάσει γάλα» και δεν ήθελε να τα δώσει σε επαγγελματίες τροφούς. (Ο Παστέρ και το παστεριωμένο γάλα του ήρθε λίγα χρόνια μετά, περιορίζοντας τη βρεφική θνησιμότητα παγκοσμίως). Αλλά κι η Λόρα ήταν κι αυτή γονιδιακά προγραμματισμένη: η κυρία Μαρξ γέννησε πέντε κόρες, εκ των οποίων επιζήσαν μόνο οι δύο. Οπότε...
Το ζευγάρι αυτό, ο Πολ Λαφάργκ και η Λόρα Μαρξ, στοίχειωνε από χρόνια το συγγραφέα (το αποδεικνύει ο ίδιος με τις αναφορές του σε προηγούμενα βιβλία του). Έτσι ισχύει η φράση του ότι το μυθιστόρημα υπήρχε «τελειωμένο» πριν υπάρξει στη μορφή του βιβλίου. Μια φράση-κλειδί, που μόνο οι αυθεντικοί μυθοπλάστες μπορούν να καταλάβουν τι κόπο, τι έρευνα, πόσο χρόνο απαιτεί για να φτάσει ο συγγραφέας στη γέννα του, χωρίς το «μωρό» να χρειάζεται πια γάλα μητρικό για να επιζήσει.
Διακαώς μοντέρνος και καινοτόμος ως προς τα ευρήματα, ο Άρης Μαραγκόπουλος προσεγγίζει το υπάρχον με συγκινητική ευρηματικότητα και φαινομενική ταύτιση: ξεκινώντας δηλαδή από κάτι απτό, όπως η ιστορία δύο πολύπαθων ερωτευμένων, ακροβατεί διαρκώς ανάμεσα στο πραγματικό –ή, μάλλον, στην προφάνειά του– και σε αυτό που η μυθοπλασία ήθελε διαρκώς να αποτινάξει. Ξένες λέξεις, ειρωνικές καταστάσεις, εναλλαγές στο ύφος, είναι μερικά μόνο από τα διαφορετικά «κουστούμια» που αλλάζει ο συγγραφέας σε ένα μυθιστόρημα που εν πρώτοις θα αποκαλούσε κανείς επικό, ανατρεπτικό αλλά και συμβολικό για τους καιρούς που άλλαξαν ή μάλλον δημιούργησαν τον κόσμο. Αλλά το μυθιστόρημα είναι πολλά πέρα από αυτό. Η ιστορία του Πολ Λαφάργκ, του συγγραφέα του πονήματος Δικαίωμα στην τεμπελιά, και της κόρης του Καρλ Μαρξ, Λόρα, δεν είναι μόνο συγκινητική αλλά και ενδεικτική τού πώς θα ήταν σήμερα η πραγματικότητα αν οι πρωταγωνιστές της την έραιναν με δόσεις επαναστατικότητας. Ενδεικτικό σε αυτό το σημείο είναι το παράδειγμα του Μανέ, του οποίου ο πίνακας κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου –ένα αδιάφορο γεύμα στη χλόη–, σε ένα φαινομενικά παραστατικό έργο που κατάφερε να βάλει φωτιά στα καλλιτεχνικά δεδομένα. Και αυτό, ωστόσο, έγινε με τρόπο φυσικό, με την απαραίτητη ειρωνεία, όπως ακριβώς στήνει το μυθιστόρημά του ο Μαραγκόπουλος γύρω από μια απολύτως πραγματική ιστορία, αλλά με ρομαντικές δόσεις ανατροπής. Οι «ασυμμόρφωτοι αγίοι» του, όπως αποκαλεί τον Πολ και τη Λόρα σε προηγούμενα βιβλία του ο συγγραφέας, είναι η αφορμή να ξαναγραφεί η ιστορία ενός ζευγαριού που, αντί για γράμμα αποχαιρετισμού, όταν αυτοκτονούσε, άφησε ένα μανιφέστο-ύμνο στην αναγκαιότητα της ουτοπίας.
(...) Έναν περίπου αιώνα μετά την εποχή του Μαρξ, του Ένγκελς, του Προυντόν του Μπακούνιν του Μπλανκί αλλά και του Μανέ, του Κουρμπέ, του Ουγκό, του Φλομπέρ, του Ρεμπό και του Ζολά αντί για ιδέες υπάρχουν επιτόκια και τράπεζες, στη θέση των διανοουμένων υπάρχουν χρηματιστές, στις θέσεις των ηγετών υπάρχουν τεχνοκράτες. Και αντί για το εκτός ορίων άλμα στην ουτοπία δύο μεγάλων οραματιστών, υπάρχει το άλμα στο κενό της απελπισίας για εκατομμύρια νέους ανθρώπους της Γηραιάς Ηπείρου. Σε αυτούς και άλλους παρόμοιους συλλογισμούς οδηγεί τον αναγνώστη το εξαιρετικό βιβλίο του Άρη Μαραγκόπουλου, ένας πραγματικός συγγραφικός άθλος. Ένα βιβλίο που έρχεται στην πιο κρίσιμη στιγμή για να διευρύνει συνειδήσεις και να διαλύσει ψευδαισθήσεις…
Καθώς ο Πολ Λαφάργκ και η Λόρα Μάρξ δραπετεύουν στο υπερπέραν και στην ουτοπία, έχοντας ζήσει μια ταραγμένη ζωή γεμάτη οικογενειακά δράματα, επαναστατικές διαψεύσεις αλλά και βαθιά συντροφικότητα, με μια ένεση υδροκυάνιου και» έχοντας σώας τας φρένας», ο Άρης Μαραγκόπουλος μεταμορφώνει την εποχή τους σε κουκούλι της δικής μας εποχής και ξετυλίγει το νήμα της μνήμης, που μόνο αν το ακολουθήσουμε μπορούμε να αντλήσουμε δύναμη και να ξαναβρούμε τον προσανατολισμό μας.
Διαβάστε ολόκληρη την παρουσίαση εδώ Bookbar.gr (13.12.16)
Κριτική παρουσίαση στην εφημ. Εποχή από την Έφη Γιαννοπούλου
…Είναι δύσκολο να συνοψίσει κανείς το Πολ και Λόρα, να εξαντλήσει όλες τις πλευρές του μυθιστορήματος σε ένα σύντομο σημείωμα. Έτσι, κλείνοντας αυτό το κείμενο θα σταθώ σε κάποιες από τις όψεις του, που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικές.
Πολιτική και καλλιτεχνικές επαναστάσεις
Ίσως το πρώτο μέλημα της πρόσφατης (αλλά, με άλλους τρόπους, και της παλαιότερης) λογοτεχνικής παραγωγής του Άρη Μαραγκόπουλου είναι να συνδέσει στο έργο του την πολιτική επανάσταση με τις λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές επαναστάσεις. Να αναδείξει τις εποχές εκείνες που οι ιδέες προχωρούν με άλματα σε όλους τους τομείς. Η εποχή των Λαφάργκ του δίνει μια ιδανική ευκαιρία. Πλάι στην πολιτική ορμή των Κομμουνάρων επιτελούνται εμβληματικές ρήξεις στο πεδίο της λογοτεχνίας και της τέχνης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως το Πρόγευμα στη χλόη του Μανέ αποτελεί εμβληματικό στοιχείο του μυθιστορήματος και εξώφυλλό του. Το ευφυές εύρημα του Μαραγκόπουλου να συνδέσει το ζωγραφικό έργο που προκάλεσε σκάνδαλο στην εποχή του με τη ζωή και το έργο του Πολ Λαφάργκ πλουτίζει το μυθιστόρημα με μια σπάνια διαύγεια, γίνεται πηγή αναστοχασμού. Δεν έχει σημασία που ο Φλωμπέρ και ο Ζολά είναι επιφυλακτικοί ή και εχθρικοί απέναντι στην Κομμούνα και τον εξεγερμένο λαό, επιτελούν κι εκείνοι τη δική τους επανάσταση. Το πολιτικό και το καλλιτεχνικό πεδίο εξελίσσονται πάντοτε σε ομολογία μεταξύ τους, θα έλεγε ο Πιερ Μπουρντιέ και δεν είναι τυχαίο πως και οι δικοί του Κανόνες της τέχνης εστιάζουν ακριβώς στην ίδια περίοδο και σε πολλά από τα πρόσωπα που κάνουν το πέρασμά τους από το μυθιστόρημα.
Δύο ακόμη ενδιαφέροντα σημεία
Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο ρόλος που επιφυλάσσει στις γυναίκες ηρωίδες του ο Μαραγκόπουλος, όπου παρατηρεί κανείς μια εξέλιξη από παλαιότερα βιβλία του ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Στα τελευταία μυθιστορήματά του (Η μανία με την άνοιξη, Χαστουκόδεντρο) κι ακόμη περισσότερο σ’ αυτό που εξετάζουμε, οι γυναίκες αποκτούν έναν ιδιαίτερο ρόλο, είναι οι σοφές, οι δασκάλες της ζωής για τους άνδρες ήρωές του, είναι επίσης εκείνες που τους φέρνουν σε επαφή με την τέχνη (η Μπέττυ Μπάρτλετ θα μάθει τον Εραστή της λαίδης Τσάττερλυ στον Αμπατιέλο, και η Βικτορίν, το μοντέλο του Προγεύματος, θα ανοίξει έναν καινούργιο κόσμο μπροστά στα μαργωμένα από τον πόθο μάτια του Λαφάργκ). Όσο για τη Λόρα, δεν είναι μόνο η σοφία και το ένστικτό της που απαθανατίζονται σ’ αυτό το μυθιστόρημα, ούτε η «εκ γενετής» μαρξιστική παιδεία της και ο επαναστατικός της ζήλος, είναι κι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει ο συγγραφέας όλα εκείνα που αφορούν τον παραδοσιακό γυναικείο ρόλο της, τη σχέση με τον άντρα της, τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη μητρότητα, χωρίς εξιδανικεύσεις, με καίρια ειλικρίνεια.
Το τρίτο σημείο που βρίσκω πάντα ενδιαφέρον στα τελευταία μυθιστορήματα του Μαραγκόπουλου και που νομίζω, ωστόσο, πως του αξίζει ξεχωριστή μελέτη είναι αυτό του ρεαλισμού, αυτό το εκ του φυσικού που βάζει στον τίτλο του βιβλίου του, ενός ρεαλισμού που υπερβαίνει κατά πολύ τόσο την ηθογραφία, όσο και την πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας , ή την ιστορική λογοτεχνία (στο συνήθη ορισμό της), ενός ρεαλισμού που αναδημιουργεί την πραγματικότητα μέσα από την επαφή ακριβώς με τη μυθοπλαστική φαντασία. Με τέτοιο τρόπο που, απομακρυνόμενη από την πραγματικότητά τους, αυτή η μυθοπλαστική βιογραφία των Λαφάργκ να γίνεται βιογραφία πολλών ανθρώπων και μιας ολόκληρης εποχής.
Συνέντευξη του συγγραφέα στον Αντώνη Φράγκο για toperiodiko.gr
Με ένα έργο ποταμό, ο Άρης Μαραγκόπουλος – με πολλά χρόνια καταξιωμένης θητείας στο συγγραφικό έργο, κοινωνικά ενταγμένος – επανέρχεται στο θέμα που αναφορές έχει κάνει σε πολλά βιβλίου του: τον εξαιρετικό, από πολλές απόψεις, βίο του Πολ Λαφάργκ και της Λόρας Μάρξ. Τη ζωή και τις ιδέες τους σε μια εποχή όπου διαμορφωνόταν η νεώτερη ιστορία της Ευρώπης και η γένεση του σοσιαλιστικού προτάγματος. Στην συζήτηση που ακολουθεί, ο Άρης Μαραγκόπουλος εκθέτει και αναλύει βασικά σημεία του βιβλίου του, «Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού» (Εκδόσεις Τόπος) φωτίζει τις έννοιες «μυθιστορία» και «ιστορικό μυθιστόρημα», παίρνει θέση για την στρατευμένη τέχνη και, βεβαίως, αναδεικνύει τον πυρήνα του μεγάλου μανιφέστου του Πολ Λαφάργκ, το «Δικαίωμα στην Τεμπελιά».
Δείτε ολόκληρη τη συνέντευξη εδώ toperiodiko.gr (22.12.16)
Παρουσίαση από τον Κώστα Μαρδά στην εφημ. Καρφί
Εκείνος, επαναστάτης φοιτητής, αποκλεισμένος από όλα τα πανεπιστήμια της Γάλλίας. Εκείνη, αγαπημένη κόρη του Καρόλου Μαρξ. Ένα βιβλίο για το ανατρεπτικό Love story μισού αιώνα μέσα στον οίστρο για μια κοινωνία χωρίς αυταρχικές εξουσίες. Ένα λογοτεχνικό ιστόρημα κατά το επαναστατικό τέλος του 19ου αιώνα στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στον ευρωπαϊκό κόσμο της ταξικής επανάστασης και της επαναστατικής τέχνης. Η συντροφική πορεία στη ζωή και στο θάνατο του Πολ Λαφάργκ, που έγραψε το μανιφέστο «Το δικαίωμα στην τεμπελιά» και της Λόρας Μαρξ στην εποχή του Μανέ, του Κουρμπέ, του Ιγκό, του Ρεμπό και του Ζολά. Ένα μυθιστόρημα ιδεών και τέχνης, γραμμένο με συνδυασμό γοητευτικής αφήγησης και ιστορικής τεκμηρίωσης. Τόσο που λες και ο συγγραφέας έζησε στην ίδια εποχή, στην ίδια ουτοπία, στην ίδια ένδοξη ματαιότητα!
Κώστας Μαρδάς Καρφί Σαββατοκύριακου (11.02.17)
Κριτική από τον Αριστοτέλη Σαΐνη στην Εφημ. των Συντακτών
…Και η εποχή των στρατευμένων διανοούμενων, των δοκιμασμένων επαναστατών και των κοινωνικών ουτοπιών ζωγραφίζεται μπροστά στα μάτια μας. Ο Μαραγκόπουλος τολμά. Πολιτικοί, στοχαστές, συγγραφείς, ζωγράφοι της εποχής είναι ολοζώντανοι εκεί. Σκέφτονται, μιλούν, γράφουν και συμμετέχουν ολόψυχα στα γεγονότα. Ο Μάρξ με τον Ένγκελς, ο Προυντόν και ο Μπακούνιν, ο Μανέ και ο Κουρμπέ, ο Ιγκό και ο Φλομπέρ, δίπλα σε δεκάδες επώνυμους και ανώνυμους ήρωες αλλά και… κομμουνάρους Κρητικούς. Να το γεγονός που σημαδεύει ανεξίτηλα τις συνειδήσεις της εποχής. Γι’ αυτό και της αφιερώνεται ένας από τους ομορφότερους γαργαντουικούς καταλόγους που γνωρίζω (ασφαλώς θα τον ζήλευε και ο Έκο): απανωτές συσσωρεύσεις ονομάτων, επαγγελμάτων, κινήσεων, συνθημάτων και τραγουδιών αναπαριστούν μυθιστορηματικά την επαναστατική διέγερση την πρώτη μέρα της Κομμούνας.
Με αφετηρία πραγματικά τεκμήρια και εμβληματικά κείμενα ο Μαραγκόπουλος τρυπώνει στις ρωγμές, χρωματίζει τις γκρίζες ζώνες, παραθέτει, παραφράζει, μιμείται, μεταμορφώνει, παραμορφώνει, συμπληρώνει, τέλος, ότι δεν είπε, ξέχασε, ή, δεν τόλμησε να φανταστεί η Ιστορία. Ομνύοντας στην «τέχνη του ψεύδεσθαι» του Ουάιλντ ή στο «ψεύδεσθαι ειλικρινώς» του Αραγκόν, χρησιμοποιεί τον λόγο της μυθοπλασίας για να ζωντανέψει ιστορικές φιγούρες εκμεταλλευόμενος τη μεταφρασιμότητα της ανθρώπινης εμπειρίας σε γλώσσα και την αφηγηματικότητα της ανθρώπινης ζωής. Ιστορία και λογοτεχνία, ζωή και αφήγηση, διαρκώς σε διαλεκτική σχέση. Αν, όπως λέει, το μότο, από τον προσφιλή στον συγγραφέα «Οδυσσέα» του Τζόις, η ιστορία είναι μια πιθανότητα και ποτέ ένα δεδομένο, τότε, «Ύφανε, υφάντρα του ανέμου»!
Να η δύναμη του είδους στην οποία πιστεύει ακράδαντα και ο Μαραγκόπουλος. Η λεκτική φαντασία δεν αντικατοπτρίζει μόνο την πραγματικότητα, αλλά και μια νέα πραγματικότητα, η οποία δεν υπήρχε πριν αλλά μας είναι απαραίτητη για να συλλάβουμε την ίδια την πραγματικότητα. «Ο μυθιστοριογράφος με μεγαλύτερη ακρίβεια από τον ιστορικό μας λέει πάντα ότι το παρελθόν δεν ολοκληρώθηκε, ότι το παρελθόν πρέπει να εφευρίσκεται όποτε το παρόν πεθαίνει ανάμεσα στα χέρια μας», σημειώνει ο Φουέντες.
Αυτονόητο σήμερα για τη λογοτεχνική μας εμπειρία. Η μυθοπλαστική φαντασία και ο ρεαλισμός δεν αντιπαρατίθενται. Και ο Μαραγκόπουλος είναι ρεαλιστής, ακόμα και αν η δική του εκδοχή υπερβαίνει την ιστορική ηθογραφία που μας κατακλύζει. Ντοκουμενταρισμένη αφήγηση, συνεχείς αλλαγές φωνής και προοπτικής, ταχύτατο αφηγηματικό μοντάζ, διόγκωση της περιγραφής, έμφαση στην μικρολεπτομέρεια (θα χρειαστούν τρεις πυκνογραμμένες σελίδες να περιγράψουν την αναστάτωση σε ένα βαγόνι μέχρι να καταλάβει ο αναγνώστης ότι μπήκε ο Ρεμπό που διαβάζει Μπλανκί και απαγγέλλει Ιγκό!), επιστημονικές μικροπραγματείες (όπως αίφνης για τα μπιμπερό!), λεπτομερείς περιγραφές, στα όρια της έκφρασης, αρχιτεκτονικών συμπλεγμάτων και έργων τέχνης, αλλά κυρίως μνημονικές καταδύσεις και ευαίσθητες ψυχογραφίες. Αν σηκώσεις το πέπλο της συνείδησης και εισχωρήσεις στο εσωτερικό του χαρακτήρα, και δη ενός ιστορικού προσώπου, έχεις περάσει στην άλλη πλευρά. Ποιος ιστορικός ή βιογράφος θα τολμούσε να φανταστεί τι σκέφτεται ένας Ιβάν Ίλιτς και ακόμα περισσότερο, εδώ, ένας Πολ Λαφάργκ πριν πεθάνει;
…Το αφηγηματικό τόλμημα του Άρη Μαραγκόπουλου βουτάει αποφασιστικά σε ένα ιλιγγιώδες πραγματολογικό υλικό το οποίο περιλαμβάνει σημαντικά ιστορικά πρόσωπα και συνταρακτικά κοινωνικοπολιτικά περιεχόμενα, πολυειδείς πρωτογενείς πηγές, αποδελτιωμένες πληροφορίες και πολλαπλώς διασταυρωμένα τεκμήρια εποχής. Ο συγγραφέας, χάριν της πλοκής, συμπληρώνει με ευαισθησία, σεβασμό και δημιουργικό οίστρο τον κενό χώρο ανάμεσα στις εξέχουσες ιστορικές στιγμές που σημάδεψαν την πορεία της ανθρωπότητας, δίνοντας στα ιστορικά πρόσωπα της κεντρικής ιδεολογικοπολιτικής σκηνής ανθρώπινη υπόσταση και στην καθημερινότητά τους μια παράλληλη διάσταση αληθοφάνειας. Αίρει την ανοικείωση που δημιουργεί η χρονική απόσταση και η αναπόφευκτη μυθοποίηση, σχηματίζοντας ένα πυκνό πλέγμα από επινοημένες ενθέσεις και εμβόλιμες διασυνδέσεις.
[…]Το φιλόδοξο λογοτεχνικό εγχείρημα παρά τον όγκο του λειτουργεί και γοητεύει τον αναγνώστη. Ο συγγραφέας, εναλλάσσοντας συνεχώς πρωτογενές υλικό και μυθοπλαστικό, συναρθρώνει μικρά διαφορετικά κείμενα (επιστολές, ανακοινώσεις, μπροσούρες, αφίσες ημερολογιακές εγγραφές, τριτοπρόσωπα αφηγηματικά μέρη) σε μια σύνθετη κατασκευή που κινείται από το ενικό στο πληθυντικό και από το ατομικό στο συλλογικό. Με ενεργή πολιτική συνείδηση αναστοχάζεται κριτικά την «ιστορική πραγματικότητα» αναπτύσσοντας έναν διαρκή διάλογο στα πεδία του λόγου, του χρόνου και της γλώσσας. Με μια πολύπλοκη σελιδοποίηση, (αλλαγή τύπου γραμμάτων, μεγέθους και εύστοχες παραθέσεις οπτικού υλικού: γκραβούρες, καρτ ποστάλ, εξώφυλλα περιοδικών, πρωτοσέλιδα εφημερίδων), σηματοδοτεί τα ιστορικά στοιχεία, υπογραμμίζει τις σημαίνουσες λέξεις και φράσεις, αντιδιαστέλλει τις επιστολές από τις ημερολογιακές εγγραφές και τις αφηγήσεις των διαφόρων προσώπων. Το αλλόγλωσσο κείμενο, το οποίο επίμονα παρεισφρέει στην αφήγηση, επισημαίνει διαρκώς το χωροχρονικό πλαίσιο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην αναπαράσταση της εποχής. Βοηθά τον συγγραφέα να ζωγραφίσει το πανόραμα του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου «εκ του φυσικού». Σημειώνω μερικές λέξεις τις οποίες εντοπίζει ο αναγνώστης να διακρίνονται μέσα στο κείμενο: τρέλα του έρωτα, κομμούνα, κορμί, διεθνισμός, πρόοδος, μέλλον, ιδιοκτησία, μαρτύριο, ουτοπία. Λέξεις που ψυχογραφούν τα πρόσωπα και κατευθύνουν την πλοήγησή του σε όσα εξιστορούνται.
Διαβάζετε εδώ ολόκληρη την κριτική της Μαρίας Μοίρα (Αυγή, 19.03.17).
Κριτική από τον blogger NO14ME
(...) Ο Άρης Μαραγκόπουλος δεν επιθυμεί να υποδυθεί τον ιστορικό, καταφεύγει στη μυθιστορία για να κατευνάσει τους δαίμονες και να ικανοποιήσει την έλξη που νιώθει για την ιστορία του Πολ και της Λόρα, εδώ και πολλά χρόνια, όταν είκοσι έξι ετών πρωτοδιάβασε το Δικαίωμα στην τεμπελιά, και από τότε, σε κάθε βιβλίο του, σε κάθε ιστορία που διηγήθηκε, πάντοτε υπήρχε η αναφορά σε εκείνους τους δύο. Ένα σχέδιο φιλόδοξο, επιτυχώς υλοποιημένο, εξαιτίας του πάθους του για τη συγκεκριμένη ιστορία και όχι μόνο λόγω της δεδομένης ικανότητας του συγγραφέα. Η ερωτική ιστορία και η Ιστορία κάνουν κύκλους, επαναλαμβάνονται, οι άνθρωποι υποπίπτουν στα ίδια λάθη, παθιάζονται το ίδιο έντονα, επιμένουν και απογοητεύονται. Η μυθιστορία του Μαραγκόπουλου, με άλλα ονόματα και μεταγενέστερους χρόνους εξέλιξης, θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη ιστορία αγάπης και πολιτικής, και ίσως να είναι και αυτή μία από τις κινητήριες δυνάμεις που ώθησαν τον Μαραγκόπουλο να απομακρυνθεί από το σήμερα, το ιστορικό σήμερα του κοντινού παρελθόντος, για να ερμηνεύσει, να κατανοήσει, να δείξει όσα συνέβησαν και συνεχίζουν να συμβαίνουν, με κέντρο τον άνθρωπο, τη μονάδα, τον έρωτα, και σε δεύτερο κάδρο, μέσα στον ίδιο καμβά, το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, να προσεγγίσει το ένα και μοναδικό ζητούμενο: μπορεί να αλλάξει αυτός ο κόσμος, να εξαλειφθεί η αδικία, να αποδοθεί η δικαιοσύνη;
Έρευνα και γνώση, αφηγηματική ικανότητα και πάθος, αυτοί είναι οι τέσσερις πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται το τελευταίο αυτό βιβλίο του Μαραγκόπουλου. Αφήγηση γενναιόδωρη, φόρμα κλασική, που ωστόσο μοντερνίζει. Άρνηση του συγγραφέα να γράψει στρατευμένα, να πάρει ξεκάθαρη θέση, να τείνει το δάκτυλο και να υποδείξει. Αποτέλεσμα γοητευτικό που παρασύρει τον αναγνώστη. Το πολυσέλιδο επίμετρο, χωρισμένο σε δύο μέρη, εξηγεί τις προθέσεις του συγγραφέα και περιλαμβάνει ένα πλήθος υποσημειώσεων, που εμπλουτίζουν με το απαραίτητο πολιτικό πλαίσιο το μυθιστόρημα.
Διαβάζετε ολόκληρη την κριτική εδώ ΝΟ14ΜΕ (02.06.17)
Κριτική από τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, εφημ. Το Βήμα της Κυριακής
…Και εδώ ο συγγραφέας θα βγει κυριολεκτικά αλώβητος: ο Πολ και η Λόρα δεν είναι ομοιώματα αλλά εραστές των ιδεών τους που αυτοκτονούν προτού να τις δουν να καταρρέουν και να χάνονται στα πέντε σημεία του ορίζοντα. Οσο για τα θυελλώδη ιστορικά γεγονότα που τους περιβάλλουν, φθάνουν στη συνείδηση και στον ψυχισμό τους διαμέσου ενός απολύτως εξατομικευμένου φίλτρου.
Τα πολιτικά τρεχάματα του Πολ σε όλη την Ευρώπη δεν θα μειώσουν ούτε κατά έναν τόνο τον θρήνο του για την απώλεια των τριών παιδιών του και η παρατεταμένη δυστυχία της Λόρα με τους προαναγγελθέντες θανάτους τους δεν θα την κάνει να αποστρέψει το πρόσωπο από τον πολιτικό αγώνα μολονότι θα παραμείνει μέχρι το τέλος αμετάκλητα παγιδευμένη στην υπαρξιακή της μέγγενη. Ο Μαραγκόπουλος παλεύει νικηφόρα με ορισμένα από τα πιο σκληρά υλικά του ιστορικού μυθιστορήματος, γράφοντας σίγουρα το καλύτερο βιβλίο του.
(...) Πρόκειται για ένα είδος βιογραφικού μυθιστορήματος, που κινείται ανάμεσα στ’ αληθινό και το φανταστικό. Ο Paul Lafargue και η Laura Marx ήταν από τους πρωταγωνιστές της εξάπλωσης της μαρξιστικής σκέψης τον 19ο αιώνα. Κάτω απ’ τη βαριά σκιά του Karl Marx όρθωσαν ανάστημα σε μια ανατρεπτική για την εποχή επανάσταση.
Κι όντως η ανάγνωση κινείται σ’ ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από πρόσωπα, σκηνές, κινητοποιήσεις, βιβλία, άρθρα, εξεγέρσεις, ιστορικά γεγονότα και επαναστάσεις του πνεύματος. Από τον Marx και τον Engels ως τον Proudhon και τον Bakunin, από την Κομμούνα έως τον Γαλλογερμανικό πόλεμο. Μανιφέστα, σαλόνια, φτώχια και σκέψεις, ένας πυρετώδης αιώνας που απλώνεται, μεταλλάσσεται, εξελίσσεται, εκρήγνυται. Με βάση τον έρωτα και τον γάμο του Paul και της Laura, βλέπουμε την εξάπλωση ενός φαντάσματος πάνω απ’ την Ευρώπη. Απ’ το Παρίσι και το Λονδίνο έως το Λοκάρνο και το Μπορντώ κι απ’ το Ντραβέιγ μέχρι τη Νέα Καλιφόρνια.
Είναι ένα πανηγύρι ζυμώσεων και ιστορικών ασυνεχειών, που περιλαμβάνει μέσα του γαϊτανάκια με πρωταγωνιστές τα γνωστά πρόσωπα. Αλλά και τη Μενάν, τον Ντρέιφους, τον Βιζυηνό, τον Ροσφόρ, τον Βενιζέλο, τον Mérimée, τον Ναπολεόν, τον Σεν Σιμόν, τον Flaubert, τον Μπλανκί, τη Γεωργία Σαντ, τον Τριντόν, τον φον Μπίσμαρκ, τον Λιρ, τον Φαβρ… Ονόματα, έργα, cinema, φωτογραφία, πόλεμοι. Μια Ευρώπη που βράζει και γεννά το “Das Kapital” (το “Κεφάλαιο”). Που ρίχνει θεούς, που κλονίζει κυβερνήσεις, που ζητά ισότητα κι οκτάωρο, που διακηρύσσει την αθεΐα και τον διεθνισμό, που καταργεί σύνορα και φωνάζει αντιπολεμικά συνθήματα, που μιλά γι’ ακτημοσύνη και απεξάρτηση από την ιδιοκτησία, που…
Ο Μαραγκόπουλος φτιάχνει ένα εκπληκτικό παλίμψηστο λόγων και φωνών, για να υπηρετήσει τ’ όραμά του. Κλασική αφήγηση, διάλογοι, επιστολές, αποσπάσματα από άρθρα εφημερίδων, φωτογραφίες πρωτοσέλιδων, τσιτάτα, σκίτσα της εποχής, ελληνικές, γαλλικές, αγγλικές φράσεις, μεγαλύτερη γραμματοσειρά, συνθήματα, ημερολογιακός λόγος, εναλλαγές αφηγητών και αφηγήσεων, ένα λουλουδάτο ψηφιδωτό, που θέλει να δείξει την πανσπερμία τάσεων που περιτριγυρίζουν την κομμουνιστική εξάπλωση.
Διαβάστε όλη την παρουσίαση εδώ
γράφει ο Πατριάρχης Φώτιος, Βιβλιοκαφέ (25.06.17)
Συνέντευξη του συγγραφέα στην Ελπίδα Πασαμιχάλη για το Bookbar Η Ιστορία πάντα ξαναρχίζει από τα συντρίμμια της
Υπάρχουν εκατομμύρια Πολ και Λόρα σήμερα. Εκατομμύρια νέοι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο με όνειρα για ανθρωπινότερη ζωή που γυρνάνε πεισματικά την πλάτη στο πολιτικάντικο ψέμα, στον φασισμό, τον λαϊκισμό, τη μισαλλοδοξία κλπ. Κάμποσοι από αυτούς ζούνε σ’ αυτή εδώ την άμοιρη χώρα. Μακάρι αυτό το βιβλίο να έχει να τους πει κάτι μικρό. Μακάρι αυτό το βιβλίο να καταφέρει να τους κάνει λίγο πιο δυνατούς, λίγο πιο ανθρώπινους. Το «Πολ και Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού», δεν απευθύνεται στους ανθρώπους της γενιάς μου. Απευθύνεται κυρίως στους νέους που έχουν την ηλικία του Πολ και της Λόρα όταν, πριν εκατόν πενήντα χρόνια, ξεκίνησαν τη συντροφική τους ζωή γεμάτοι μαχητικά όνειρα για το μέλλον.
Διαβάστε όλη την συνέντευξη εδώ
της Ελπίδας Πασαμιχάλη, Bookbar.gr (03.03.17)
Διαβάστε εδώ την παρουσίαση της Χριστίνας Δρούζα στο iefimerida.gr .Δείτε εδώ τη συνέντευξη του Άρη Μαραγκόπουλου στην Ματίνα Καλτάκη για το πολιτιστικό δελτίο της ΕΡΤ1 .
Ακούστε εδώ μερικά θέματα, κυρίως τεχνικής, για το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου "Πολ & Λόρα, ζωγραφική εκ του φυσικού", όπως συζητήθηκαν σε μια ραδιοφωνική συζήτηση με τον δημοσιογράφο Μιχάλη Παπαγεωργίου (ραδιόφωνο Max FmΠάτρας- αποσπάσματα από την εκπομπή, 14.02.2017).
Aκούστε εδώ μια συζήτηση του συγγραφέα με τον δημοσιογράφο Ζαχαρία Καραταράκη (ραδιόφωνο ΣΚΑΪ Κρήτης, 04.03.17).
Δείτε εδώ στον ιστότοπο του συγγραφέα, την παρουσίαση του μυθιστορήματος που έγινε στο Polis Art Café στις 15.12.16 από τον ίδιο τον συγγραφέα με τη συμμετοχή του κοινού. Επίσης, μπορείτε να διαβάστε εδώ το σχόλιο του Παναγιώτη Φραντζή για την εκδήλωση της παρουσίασης του βιβλίου (kommon.gr 19.12.16).
Στο Facebook η κ. Μαρία Ρίγα έγραψε ένα αισθαντικό σημείωμα για το μυθιστόρημα το διαβάζετε εδώ.
Διαβάστε εδώ ένα κείμενο του Γιάννη Ανδρουλιδάκη για το βιβλίο (marginalia.gr 10.1.2019)
Παρακολουθείστε εδώ την εκπομπή Βιβλιοβούλιο όπου ο Α. Μαραγκόπουλος συζητά για το μυθιστόρημά του με τον Μανόλη Πιμπλή (10.12.2018).