1η έκδοση: Μάιος 2014
Το δοκιμιακό βιβλίο του Άρη Μαραγκόπουλου Πεδία Μάχης Αφύλακτα: Θέσεις για την κουλτούρα και τον πολιτισμό, επιχειρεί να απαντήσει σε ζωτικά για την Ελλάδα ερωτήματα κουλτούρας και πολιτισμού, ερωτήματα στα οποία ο συγγραφέας επανέρχεται τακτικά τα τελευταία δεκαπέντε είκοσι χρόνια με παρεμβάσεις του στον ημερήσιο, περιοδικό και ηλεκτρονικό Τύπο. Ιδού μερικά από αυτά:
Πότε σβήνει μια πατρίδα ιδεών;
Είναι ο Έλληνας εαυτός μας ο χειρότερός μας εχθρός;
Eίναι η ελληνική, μια απαίδευτη κοινωνία;
Πότε και γιατί σωπαίνουν οι διανοούμενοι;
Γιατί ο Έλληνας γονιός δεν αγαπάει τα παιδιά του;
Γιατί κάποτε η νεοελληνική πεζογραφία θυμίζει άβγαλτη πόρνη;
Γιατί κάποιοι διαβάζουν τον κόσμο με τα μάτια της Μπάρμπι;
Γιατί η πλατεία των αγανακτισμένων θύμιζε ντιβάνι ψυχανάλυσης;
Γιατί στον απέραντο παιχνιδότοπο-εργοστάσιο του διαδικτύου παίζουμε όλοι;
Μπορούν τα γκραφίτι και τα κόμικς να θεωρηθούν λαϊκή τέχνη;
Πώς οι δημόσιες βιβλιοθήκες σταδιακά μετατρέπονται σε διασκεδαστήρια video-games;
Συναινώ (στην Εξουσία) και άρα (μόνο έτσι) υπάρχω;
Υπάρχει κάτι άλλο πέρα από το «Fast-food, fast-fuck, fast-read;»
Θα τους κάνουμε ποτέ να μας φοβούνται (αυτούς που μας φοβίζουν);
Το Πεδία μάχης αφύλακτα παρεμβαίνει στον διάλογο για την κατάσταση της κοινωνικής και πολιτισμικής παρακμής στην Ελλάδα από τη μεταπολίτευση έως σήμερα. Κεντρικά θέματα του βιβλίου: οι ιδιόμορφοι όροι συγκρότησης της νεοελληνικής κουλτούρας στα τέλη του 20ού αιώνα και η διαλεκτική σχέση της με την κρίση· η ισχνή παρέμβαση του αριστερού Λόγου στην αντιμετώπιση της παρακμής· η λειτουργία του διαδικτύου (αλλά και των γκραφίτι) στην εν προόδω ανάπτυξη ενός παγκοσμιοποιημένου «λαϊκότροπου» πολιτισμού καθώς και η λειτουργία των δημοσίων βιβλιοθηκών ως αναχωμάτων απέναντι στη βαρβαρότητα των καιρών· τέλος, ο ρόλος, η ευθύνη και οι δυνατότητες των διανοουμένων πριν και μετά την κρίση.
Το ολιγοσέλιδο αυτό βιβλίο, κατά μία έννοια, εφαρμόζει στην κριτική του τη μέθοδο του Γάλλου κοινωνιολόγου Πιερ Μπουρντιέ στο γνωστό πολυσέλιδο βιβλίο του Διάκριση, αποφεύγοντας, ωστόσο, να προσφύγει ευθέως στη δική του μεθοδολογία (πολιτισμικό κεφάλαιο, ταξική έξη, κοινωνικό πεδίο). Μέσα από την ανάλυση του κοινωνικού γούστου στην ελληνική πραγματικότητα των τελευταίων δεκαετιών, ο Ά.Μ. επιχειρεί να γίνει κατανοητή η –ανεξαρτήτως προς την εμφανή πολιτική της τοποθέτηση– συντηρητική μικροαστική κοινωνία της χώρας, κι αυτό είναι ακριβώς το σημείο όπου ο συγγραφέας συναντιέται ευθέως με τη σκέψη του Γάλλου στοχαστή.
-------------------------------------------------------------
Κριτική του βιβλίου στο Ποντίκι Art
(Τίτλος: Πεδία Μάχης Αφύλακτα)
Αν και δεν είναι ασυνήθιστο να τυπώνονται σε μορφή βιβλίου κείμενα που ο αρχικός τους προορισμός ήταν η δημοσίευσή τους στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο Τύπο, σπάνια μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι τα περισσότερα από αυτά αντέχουν στον χρόνο ή ακόμα λιγότερο αντέχουν σε μια δεύτερη ανάγνωση, μια δεύτερη ματιά. Ωστόσο, στις εφημερίδες ενίοτε τυχαίνει να δημοσιεύονται – στις μέρες μας όλο και σπανιότερα – κείμενα αξιώσεων, κείμενα που γράφονται όχι προς χάριν της υπογραφής τους, ούτε υπό την πίεση του επαγγελματικού καθήκοντος, αλλά από τη δημιουργική αναγκαιότητα των αντικειμενικών συνθηκών που τα γενούν και την οξυδέρκεια των συγγραφέων τους. Η συγκατάβαση λοιπόν απέναντι σε παρόμοιες εκδόσεις είναι φυσική και δεν σχετίζεται με προκαταλήψεις. Ωστόσο, πάντα υπάρχει ένας που θα σε διαψεύσει – προς μεγάλη σου χαρά!
Δεν θα ισχυριστώ εδώ ότι όσο λιγότεροι γράφουν τόσο καλυτέρα κείμενα δημιουργούνται κι ότι όσο λιγότεροι αναγιγνώσκουν τόσο περισσότερο σοφοί γίνονται. Δεν είναι του παρόντος. Τα «δημοσιογραφικά» αναγνώσματα έχουν έτσι κι αλλιώς περιορισμένους ορίζοντες, άλλη είναι η αποστολή τους – εκτός κι αν γράφονται από ανθρώπους που δημιουργούν έξω από τους περιοριστικούς κανόνες της δημοσιογραφίας. Μια ευτυχής στιγμή για τον Τύπο, το έντυπο και τους αναγνώστες αποδεικνύεται αυτή των παρόντων επικαιρικών κείμενων που μετά την πάροδο των δεκαετιών της μεταπολίτευσης και των γεγονότων που στάθηκαν η αφορμή για τη συγγραφή τους, απέκτησαν διαχρονική βαρύτητα μέσα από την εμπνευσμένη επεξεργασία τους από τον συγγραφέα Άρη Μαραγκόπουλο.
Υπό τον τίτλο «Πεδία μάχης αφύλακτα», ο συγγραφέας επαναφέρει στην επικαιρότητα… την πεπερασμένη επικαιρότητα! Με άλλα λόγια, εντοπίζει μέσα από πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα τις βασικότερες αιτίες των χρόνιων διαστρεβλώσεων και κακοδαιμονιών που μας κρατούν δέσμιους του πιο κακού μας εαυτού. Ο Μαραγκόπουλος δεν είναι δημοσιογράφος, αλλά συγγραφέας που μπορεί να γίνει και δημοσιογράφος με χαρακτηριστική άνεση και ζηλευτές επιδόσεις. Δεν είναι πολιτικός κι ωστόσο έχει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται την ουσία της πολιτικής. Δεν είναι ακαδημαϊκός, όμως δεν στερείται των αντικειμενικών εφοδίων του επίσημου ακαδημαϊσμού, διαθέτοντας επιπλέον και την άνεση της ανεξαρτησίας που χαρίζει στους «ελευθέρας βοσκής» διανοούμενους η εκτός των τειχών – και παντός είδους προκαταλήψεων – σκέψη. Διαφυλάσσοντας με τα λογικά του την ιδεολογία του από τις αγκυλώσεις των κομματικών ιερατείων, ο Μαραγκόπουλος αναγιγνώσκει «εξ αριστερών» τον κόσμο, την καθημερινότητα, τη ζωή και τα γεγονότα κρατώντας ασφαλείς αποστάσεις από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό των ιδεολογικών στερεότυπων, των επίσημων «γραμμών» και απόψεων.
Η λοξή ματιά του Μαραγκόπουλου, ο λυτρωτικός εκτροχιασμός της σκέψης του, η υπερβατική - ανατρεπτική αυθαιρεσία τον καθιστά απρόοπτο – έναν άνθρωπο εν δυνάμει ικανό να εκπλήξει: να εκφέρει την κατά τεκμήριο δυσάρεστη αλήθεια, αυτήν που δεν επιθυμεί να ακούσει το σύνολο του πολιτικού και κοινωνικού μας συστήματος.
Μέσα από αυτά τα δημοσιευμένα κατά καιρούς κείμενα έρχεται στο φως – και προς διερεύνηση – κατά κύριο λόγο η κουλτούρα της μεταπολιτευτικής περιόδου. Αυτή που διαμόρφωσε τη νοοτροπία μας, τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους άλλους και τους εαυτούς μας, την κοινωνία και τον κόσμο. Προσωπικά διαβάζοντας τα κείμενα του Μαραγκόπουλου, κείμενα που αφορούν την πολιτισμική μας υπόσταση, διακρίνω μιαν ολοκληρωμένη ψυχαναλυτική ερμηνεία αυτής της περιόδου, της οποίας βιώνουμε τις χειρότερες στιγμές. Πριν από όλα, καλούμαστε να συμφωνήσουμε με όλη μας τη θέρμη ότι η περιώνυμη κρίση είναι βαθύτατα πολιτισμική. Και με αυτήν και μόνο την παραδοχή, τα κείμενα αυτά αποκτούν ξεχωριστή και ουσιαστική σημασία. Το ίδιο και οι επιμέρους – επιτρέψτε μου – γοητευτικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις πάνω σε ζητήματα και γεγονότα που συντάραξαν τη χώρα μας τις δυο περασμένες δεκαετίες. Ο αναγνώστης πριν από όλα δεν πλήττει, δεν έχει καν την αίσθηση ότι διαβάζει ένα πολιτικό κείμενο. Αντίθετα, όλα τα κείμενα διαθέτουν τη γοητεία που παρουσιάζουν οι απρόσμενες προσεγγίσεις. Με εμπνευσμένη διάθεση, ο συγγραφέας προσπελάζει τον εγγενή μας εθνικό φόβο και τη λαϊκή τέχνη των γκράφιτι, την απαίδευτη κοινωνία μας και τη σιωπή των διανοουμένων, την πλατεία των «αγανακτισμένων» και τον απέραντο παιχνιδότοπο - εργοτάξιο του Διαδικτύου με το οποίο «παίζουμε» όλοι…
Ωστόσο, και όχι τυχαία, ο συγγραφέας σε αυτό το βιβλίο προτάσσει ένα συγκλονιστικής ακρίβειας κείμενο που ερμηνεύει με τρομακτική διαύγεια τον Νεοέλληνα, αυτόν που έμαθε να συναλλάσσεται με την εξουσία μέσω του φόβου. Ενός φόβου που μας κληροδότησε ο καταστροφικός Εμφύλιος και η καραμανλική διακυβέρνηση του ’50 και του ’60. Του φόβου για ένα χαρτί, μιαν άδεια, μια βεβαίωση, έναν γιατρό, ένα δίπλωμα αυτοκίνητου. Του βαθύτατα εμπεδωμένου φόβου μας απέναντι στην καθημερινότητα, του φόβου αυτού που μας πλημμυρίζει όταν ξεχάσουμε ανοιχτό λίγο παραπάνω το… θερμοσίφωνο του σπιτιού μας! Εστιάζοντας με βαθύτητα στην πολιτισμική μας υπόσταση, ο Μαραγκόπουλος φιλοτεχνεί ένα από τα πολυτιμότερα πορτρέτα του σύγχρονου Έλληνα και ελληνισμού.
Ξενοφών Μπρουντζάκης, Ποντίκι Art, 05.06.2014.
-------------------------------------------------------------
Παρουσίαση του βιβλίου στο ΑΜΠΕ
(τίτλος: «Δαγκώνει» το νέο βιβλίο του Μαραγκόπουλου)
[…] Πρόκειται για μια ανατομία της κοινωνικής και πολιτιστικής Ελλάδας και μία δοκιμιακή χαρακτηρολογία του σημερινού Έλληνα της κρίσης, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από τον Έλληνα της ευμάρειας.
Είναι γραπτά που προσφέρονται για αναστοχασμό καθώς, γραμμένα τα τελευταία 15 χρόνια σε έντυπα και στο διαδίκτυο, αποτελούν – κατά τον συγγραφέα - «χρονικό μιας εν προόδω παρακμής». Που ξεκινάει από τους «μανδαρίνους του Φόβου» για να φθάσει στους «Αγανακτισμένους Ευρωαμερικάνους».
[…] Σε 158 σελίδες του βιβλίου του Πεδία μάχης αφύλακτα αναδύεται ένας συγγραφέας – ιδεολόγος της μόρφωσης. Τα κείμενα του αποπνέουν γνώση, αγωνία, σαρκασμό, καυστικότητα, αυστηρότητα, οργή, ουτοπία, στοχασμό, δημιουργική απελπισία, πολεμική πίστη. Ίσως γι΄αυτό να λείπει έστω και το μικρό χαμόγελο…
Κ. Μαρδάς, Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΜΠΕ), 22.07.2014
-------------------------------------------------------------
Κριτική στη διαδικτυακή επιθεώρηση Book Press
(τίτλος: Πεδία μάχης, τόποι σκέψης)
[…] Η διαφορά του συγκεκριμένου βιβλίου από άλλες συλλογές κειμένων, που συγκεντρώνουν αρθρογραφία από τον ημερίσιο τύπο, είναι η επιλογή με βάση τη διαχρονικότητα των περιεχομένων. Ουδείς ισχυρίζεται ότι ο Μαραγκόπουλος αποτελεί κάποιο είδος... γκουρού. Για να επιτευχθεί η εν λόγω διαχρονικότητα θα πρέπει ο συντάκτης να διαθέτει την οξύνoια εκείνη που του επιτρέπει να υπερκεράσει το πεπερασμένο γεγονός (δίχως να αποκοπεί) και να χρησιμοποιήσει στα γνωσιολογικά του εργαλεία, σχολιάζοντάς το με ευρύτητα πνεύματος. Με αυτό το τρόπο ο Μαραγκόπουλος ανοίγει τον διάλογο και ο αναγνώστης καλείται να προσθέσει τη δική του αφήγηση.
[…] Ο εκτός των κομματικών τειχών αριστερός λόγος στην Ελλάδα είχε τα χαρακτηριστικά της λαξευμένης ματιάς, που κατέληγε πολλές φορές λοξή και κατά συνέπεια λυτρωτική. Μόνο μ’ αυτό τον ιδιοστατικό εκτροχιασμό μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τις αλληλοεξαρτώμενες επικράτειες των ιδεολογικών και συγγενικών δικτύων που κρατούν τη χώρα όμηρο των πλέον οπισθιδρομικών δυνάμεων. Εν αρχή είναι ο φόβος, κατά τον Μαραγκόπουλο. Από το φόβο του αστυφύλακα στη Κατοχή, στον τρόμο για οτιδήποτε διαφορετικό που θα διευρύνει την ελευθερία. Ένας τόπος που μεγάλωσε στο να θαυμάζει το ψεύτικο, με πρότυπο την κυριαρχία του, κατά Όργουελ, πολίτη. Ενός όντος που φοβάται να αντικρίσει στον καθρέφτη το πληγωμένο του είδωλο. Που ακόμη και όταν θέλει να καινοτομήσει, αναπαράγει χρεοκοπημένα μοντέλα.
[…] Για τον Μαραγκόπουλο τα δύο άκρα υπάρχουν: είναι ο χρηματιστής της Γουόλ Στριτ και ο Ταλιμπάν του αφανισμού. Αμφότεροι βιώνουν την ίδια εμμονή, που δεν είναι άλλη από την κατακόρυφη επιρροή μιας σαθρής εξουσίας, που απεχθάνεται την ανθρώπινη ύπαρξη. Αμφότεροι πίνουν Κόκα-Κόλα και χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, άρα ο πολιτισμός που θα αφήσουν πίσω τους είναι άδεια τενεκεδάκια και καμμένα tablets, συμπεραίνει ο Μαραγκόπουλος. Από τη παραμονή κιόλας της ένταξης της χώρας στο ευρώ, ο συγγραφέας εγκύπτει στο μείζον δίλημμα που κυριάρχησε στις φετινές ευρωεκλογές: εκείνο της κυβερνητικής σταθερότητας ή της αποσταθεροποίησης. Αλιεύοντας παραδείγματα από το λεγόμενο παγκοσμιοποιημένο εξωτερικό περιβάλλον, όσο και από την «λαϊκίστικη μαγειρική» του Ανδρέα Παπανδρέου, το βιβλίο ισχυρίζεται πως στόχος του παραπάνω διλήμματος είναι ο «εκδημοκρατισμός» των θεσμών που θα οδηγήσει σε περισσότερο συγκεντρωτισμό, σε περισσότερο αυταρχισμό. Ο αστικός καπιταλισμός βρίσκεται σε βαθιά ιδεολογική κρίση. Η μονομερής ενημέρωση από την τηλεόραση, ο φασισμός και οι ενδοκοινωνικές συγκρούσεις αποκτούν επικίνδυνα μεγάλο όγκο. Ο Μαραγκόπουλος υπενθυμίζει τα λόγια του Μαρξ: «Όσο λιγότερο υπάρχεις, όσο λιγότερο εκφράζεις τη ζωή σου, τόσο μεγαλώνει η αλλοτριωμένη σου ζωή, τόσο περισσότερο μεγαλώνει το αποταμίευμα της αποξενωμένης σου ύπαρξης» (Οικονομικά και Φιλοσοφικά χειρόγραφα-1844).
Η «Μεταφυσική των αναγκών» είναι ένα από τα καλύτερα κεφάλαια του βιβλίου. Επικεντρώνεται στον καταναλωτισμό, για να καταδείξει πως μια από τις βασικές αιτίες του είναι η κατασκευή της επιθυμίας. Η ανάγκη για κατανάλωση περνά πρώτα από την υποχρέωση για αγορά προϊόντων, κυρίως εκείνων που δεν βρίσκονται σε πρώτη προτεραιότητα. Αναλύεται, επίσης, η έννοια της «υπερπλήρωσης» στην μεταμοντέρνα κοινωνία. Μια φαντασίωση τερατώδους κλίμακας. Η τεχνητή υποστήριξη της γρήγορης, επιδερμικής ανάγκης: fast food, fast fuck, fast die. Στον αντίποδα υπάρχει ένας άλλος κόσμος που ζει μέσα σ’ ένα διαρκές έλλειμμα. Η πείνα θερίζει, το ίδιο και οι αρρώστιες. Ένα κομμάτι του ανθρωπίνου είδους είναι υπό διαρκή εξαφάνιση. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως οι «σωτήρες» θα γίνονται όλο και πιο βουλιμικοί, σημειώνει ο Μαραγκόπουλος.
[…] Στην νέα ψηφιακή πραγματικότητα η ελευθερία είναι πάντα το ζητούμενο και ο Μαραγκόπουλος την αναζητά εναγωνίως, με τον επαναπροσδιορισμό της επιθυμίας. Το «Πεδία μάχης αφύλακτα», εντοπίζει τις καταβυθίσεις και τις μεταλλάξεις στην πολιτισμική μας Κιβωτό. Από την μαζική κουλτούρα στον προσωπικό λόγο και από εκεί στην κοινωνία και πίσω στο ατομικό καλλιτεχνικό όραμα.
Νίκος Κουρμουλής, Book Press, 29.07.14
-------------------------------------------------------------
Παρουσίαση στη διαδικτυακή επιθεώρηση Το Περιοδικό
(Τίτλος: Πεδία Μάχης Αφύλακτα)
[…] Σκέψεις που αναλύουν γλαφυρά και με στέρεες θέσεις την προέλαση του νεοφιλευθερισμού στη χώρα μας και την ανάδειξη της εποχής τού ατομισμού στη ζωή και στη κουλτούρα του τόπου. Γιατί, ακριβώς όπως γράφει ο Μαραγκόπουλος, η κρίση είναι πρωτίστως πολιτισμική. Ο τρόπος ψυχαγωγίας μου μετατρέπεται σε άνευ ορίων κατανάλωση εφήμερων «καλλιτεχνικών» προϊόντων. Η διείσδυση των πολυεθνικών του πολιτισμού και η αλλοτρίωση των δημιουργών καθώς και η προσκόλληση τους στο άρμα της εκάστοτε ντόπιας εξουσίας μνημονεύονται διεξοδικά με πάθος και δικαιολογημένη οργή. Ανάμεσα σε άλλα, διαβάζουμε και δύο εξαιρετικά κείμενα για το Νοέμβρη του 2008 και ένα ακόμη για τους Αγανακτισμένους της Πλατείας Συντάγματος, το οποίο θέτει αρκετά ερωτηματικά ως προς την ειλικρίνεια των προθέσεών τους παρέχοντας, βεβαίως, σοβαρά επιχειρήματα.
Στο δεύτερο μέρος, ο Μαραγκόπουλος, επιχειρεί να διατυπώσει μια άποψη για το διαδίκτυο και για το έργο τέχνης στην εποχή της ψηψιακής (ανα)παραγωγής του, έχοντας ως βάση την αντίστοιχη θέση του Βάλτερ Μπένγιαμιν για την επανάσταση της μηχανικής αναπαραγωγής των καλλιτεχνικών προϊόντων στον μεσοπόλεμο. Παραθέτοντας ικανή βιβλιογραφία αποφαίνεται πως και εδώ το μήνυμα είναι το μέσο και πως οι δυνατότητες του καθενός μας να είναι δημιουργός, και ταυτόχρονα παίκτης, είναι απεριόριστες. Όπως απεριόριστοι είναι και οι τρόποι που μπορούν να μας ελέγχουν και να μας πουλούν σαν καταναλωτές…
Αντώνης Ν. Φράγκος, Το Περιοδικό, 01.08.14
Διαβάστε εδώ την συνέντευξη του Άρη Μαραγκόπουλου στην εφημερίδα Αυγή (29.06.14), εδώ ολόκληρη την αναφερθείσα παρουσίαση του βιβλίου από τον Κ. Μαρδά (ΑΜΠΕ), εδώ εκείνη του Νίκου Κουρμουλή στη Book press, κι εδώ του Αντώνη Φράγκου στο Περιοδικό. Διαβάστε επίσης, για μια γρήγορη επισκόπιση του βιβλίου, ένα κείμενο στο μπλογκ «Καγκουρώ» της βιβλιοθηκονόμου Κατερίνας Τοράκη (05.06.2015). Eπίσης στον οδηγό ανάγνωσης διαβάζετε μια σύντομη παρουσίαση του βιβλίου στο περιοδικό Unfollow (Ιούνιος 2014) καθώς και μια περίληψη των θέσεων του βιβλίου από τον συγγραφέα όπως δημοσιεύτηκε στο περ. HOT DOC. Μια πιο πρόσφατη παρουσίαση βρίσκετε εδώ (διαδικτυακό περ. Τέταρτο, 10.03.16).
Διατυπώστε τη γνώμη σας για το βιβλίο εδώ |