1η έκδοση Μάιος 2025

Εξώφυλλο & Δελτίο τύπου

Το βιβλίο µελετά την αναβάθµιση του ρόλου των ανθρωπιστικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ως µια επιµέρους συνέπεια της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης κοινωνικής πολιτικής. Η µεγέθυνση της υπόστασης των ΜΚΟ χρησιµοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση δοµικών στοχεύσεών της, όπως η απορρόφηση των κοινωνικών κραδασµών, η µονοσήµαντη επικέντρωση στη διαχείριση της ακραίας φτώχειας αλλά και η νοµιµοποίηση των επιχειρούµενων κοινωνικών απορρυθµίσεων. Ο στενός εναγκαλισµός πολλών ΜΚΟ µε τις χρηµατοδοτήσεις κυβερνητικών θεσµών ή κοινωφελών ιδρυµάτων και χορηγών παρήγαγε φαινόµενα εξάρτησης και πολιτικής εργαλειοποίησής τους. Οι εξελίξεις αυτές επιφέρουν διαρθρωτικές αλλαγές στον ανθρωπιστικό τοµέα και το κοινωνικό κράτος.

Η αύξηση της επαγγελµατοποίησης και του τεχνοκρατισµού των ΜΚΟ, ο ενστερνισµός µιας ανταγωνιστικής οργανωσιακής κουλτούρας στα πρό­τυπα της αγοράς, η ανάλωση σε βραχυπρόθεσµα και επιδερµικά πρότζεκτ, η κυνική βιοπολιτική µεταχείριση των ωφελουµένων τους, η εθελοντική εργασία, οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις και η διαµόρφωση προτύπων ανθρωπιστικού καριερισµού είναι ορισµένες από τις συνέπειες της νεοφιλελεύθερης αναβάθµισής τους. Οι ΜΚΟ βιώνουν µια υπαρξιακή αντίφαση µε την εκτέλεση ανθρωπιστικών δράσεων οι οποίες ενίοτε διαβρώνουν την αξιοπρεπή διαβίωση.

Στην Ελλάδα, οι πολλαπλές κρίσεις και οι πολιτικές λιτότητας της τελευταίας δεκαπενταετίας ενίσχυσαν την παρουσία των ΜΚΟ ως υποκατάστατο στη βίαιη αποδιάρθρωση του συστήµατος κοινωνικής προστασίας. Η εντατικοποίηση της συστηµικής ενσωµάτωσής τους συµπορεύθηκε µε την αποξένωσή τους από τα κοινωνικά κινήµατα. Η πολιτική εργαλειοποίηση από τους χρηµατοδότες, η αποδοχή και νοµιµοποίηση των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και ο εγκλωβισµός των ακραία φτωχών σε απάνθρωπες συνθήκες, όπως και οι κατακερµατισµένες εργασιακές σχέσεις του εργατικού δυναµικού τους, σηµατοδοτούν διάβρωση όχι µόνο των ανθρωπιστικών αρχών των ΜΚΟ αλλά και της φυσιογνωµίας της κοινωνικής πολιτικής συνολικά.

Ακούστε εδώ (1:01:26) τη συνέντευξη του συγγραφέα στο The Press Project, εκπομπή Νόστιμον ήμαρ - σου γυρίζει το μάτι (13/05/2025). 

Ακούστε εδώ μια συζήτηση του συγγραφέα με τον Κώστα Ράπτη, Αθήνα 9,84 (Ω τι κόσμος! 07/06/2025, ακούστε μετά το 24:39).

Συνέντευξη για το βιβλίο στη Σοφία Νικολοπούλου για την εκπομπή ΣΤΑΣΗ ΠΑΝΤΕΙΟΣ, Κανάλι Ένα της Δημοτικής Ραδιοφωνίας Πειραιά 90,4  (14.06.25).

Συνέντευξη στην Δέσποινα Παπαγεωργίου για το POPAGANDA

Νίκος Κουραχάνης: «Οι ΜΚΟ ενίοτε κάνουν τη βρώμικη δουλειά του καπιταλισμού»
Ειδικά από την οικονομική-προσφυγική κρίση κι έπειτα, η γιγάντωση του ρόλου των ΜΚΟ στην Ελλάδα νομιμοποίησε την υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, λέει με αφορμή το νέο του βιβλίο ο επίκουρος καθηγητής της Παντείου. Παρότι υπάρχουν και μαχητικές ΜΚΟ.
Mπορεί ο ανθρωπισμός να είναι «βιομηχανία»; Πώς άλλαξε το τοπίο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα με την επέλαση των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), οι οποίες πολλαπλασιάστηκαν κι ανέλαβαν αυξημένα καθήκοντα από το 2010 και μετά; Πώς οι ΜΚΟ, ενώ εφαρμόζουν προγράμματα ανακούφισης για τους πιο ευάλωτους, ταυτόχρονα ίσως νομιμοποιούν με τη δράση τους αντικοινωνικές πολιτικές;

Σε αυτά και πολλά ακόμα καίρια ερωτήματα απαντά ο Νίκος Κουραχάνης, επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Η Βιομηχανία του Ανθρωπισμού: ΜΚΟ και Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα».

Ο τίτλος εμπεριέχει ένα οξύμωρο. Πώς συνάδει ο ανθρωπισμός με τη βιομηχανία;

«Όταν μιλάμε για τη βιομηχανία του τουρισμού, για παράδειγμα, ακούγεται σαν μια ατμομηχανή της οικονομίας, που μπορεί να φέρει ανάπτυξη, θέσεις εργασίας. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσαμε να το δούμε και στην ανθρωπιστική διάσταση: τι είδους θέσεις εργασίας και κοινωνικές παρεμβάσεις επιφέρει όπως είναι οργανωμένο αυτό το σύστημα του ανθρωπιστικού τομέα - και κατά πόσο συνιστά κομμάτι της κοινωνίας των πολιτών.
Πρόκειται δηλαδή για συλλογικότητες ενεργών πολιτών που διεκδικούν απέναντι στο κράτος, αντιστέκονται, ελέγχουν, φροντίζουν για τη διασφάλιση του κράτους Δικαίου και την τήρησή του, υπερασπίζονται κοινωνικά δικαιώματα; Ή, αντίθετα έχουν γίνει ένα συστημικό υποκατάστατο, το οποίο επιχειρεί να κάνει τη βρώμικη δουλειά γι’ αυτά τα οποία ο καπιταλισμός υπό άλλες συνθήκες θα είχε πολύ μεγαλύτερο πολιτικό κόστος; Δηλαδή να απορροφούν τους κοινωνικούς κραδασμούς, να βοηθούν να υπάρχει μια επικάλυψη ανθρωπιστικής δράσης, και κυρίως τελικά να νομιμοποιούν τις αλλαγές από το κυρίαρχο ιδεολογικό περιβάλλον του νεοφιλελευθερισμού;». (...) 

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Δ.Παπαγεωργίου, popaganda.gr (18/05/2025)

Παρουσίαση στην εποχή από την Δέσποινα Παπαδοπούλου
Αποδαιμονοποίηση του ρόλου των ΜΚΟ

Το βιβλίο διεισδύει στα άδυτα της λειτουργίας του σημερινού Κοινωνικού Κράτους μέσα στον ελληνικό νεοφιλελευθερισμό αναδεικνύοντας τον υπολειμματικό του χαρακτήρα και τον χαρακτήρα έκτακτης ανάγκης, όπως εκφράζεται πλέον συστηματικά μέσα από τον ρόλο των ΜΚΟ. Ο ρόλος των ανθρωπιστικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων εμφανίζεται όχι μόνο ως κεντρικός πρωταγωνιστής του Κράτους «Ευημερίας», αλλά έχει μετασχηματίσει το συνολικό χαρακτήρα της κοινωνικής πολιτικής, από κοινωνική πολιτική που εκπονείται από το κεντρικό κράτος σε κοινωνική πολιτική που μετακυλίεται σε αποδιαρθρωμένες οργανώσεις της καπιταλιστικής οικονομίας.

Τούτο σημαίνει ότι τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτά της φτώχειας, του αποκλεισμού, της αστεγίας, των προσφύγων και μεταναστών, της κάθε μορφής βίας, κ.λπ. αναμένουν την αντιμετώπισή τους από υποδεέστερες και αμφίβολες χρηματοδοτήσεις, απόλυτα εξαρτημένες είτε από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ενωσης είτε από το κράτος είτε από ιδιώτες χορηγούς. Ταυτόχρονα, η αποκλειστική επιβάρυνση των Οργανισμών αυτών με τόσο σοβαρά προβλήματα μέσα από επισφαλή και ασταθή μέσα χρηματοδότησης και υποδομών τις έχει μετατρέψει σε εστίες πολιτικής τους εργαλειοποίησης από το ίδιο το κράτος που τις συντηρεί. Η οποιαδήποτε απορρύθμιση, έλλειψη, αποτυχία διαχείρισης των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων που προκαλούνται από την απουσία της κρατικής παρέμβασης, η οποία με τη σειρά της συχνά υπακούει σε μια κομματική ατζέντα, χρεώνεται στις ΜΚΟ και δημιουργεί ένα περιβάλλον απουσίας εμπιστοσύνης και απαξίωσής τους.

Συνέπεια του παραπάνω μετασχηματισμού της κοινωνικής πολιτικής είναι η συγκαλυμμένη εμπορευματοποίησή της, με αποτέλεσμα τη σοβαρή συρρίκνωση των κοινωνικών υπηρεσιών αλλά και των πληθυσμών που έχουν πρόσβαση σε αυτές. Από την οικονομική κρίση και έπειτα, με την ανάπτυξη διογκωμένης πολυκρίσης, οι μαζικές φτωχοποιήσεις καθιστούν πηγή αποκλειστικής επιβίωσης την πρόσβαση στην κοινωνική βοήθεια. Αντ’ αυτού, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις του καπιταλισμού προωθούν μια «συστημική ενσωμάτωση», δηλαδή μια τεχνοκρατική ενσωμάτωση, η οποία παραμένει συνήθως κενή περιεχομένου ως προς την πραγματική κοινωνική συμμετοχή είτε γιατί είναι απαγορευτική ως προς τις προϋποθέσεις πρόσβασης στην παροχή είτε γιατί εγκλωβίζει τα άτομα σε θέσεις κοινωνικού αποκλεισμού, μακριά από την αγορά εργασίας και την καθημερινότητα. Έτσι, ο αποκαλούμενος νεοφιλελεύθερος προνοιακός πλουραλισμός, αντί να περνάει μέσα από την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και των δημόσιων θεσμών του, δημιουργεί ένα στενό υπολειμματικό προνοιακό καθεστώς παροχής ισχνών επιδομάτων αναξιοπρεπούς διαβίωσης.

Σε ό,τι αφορά τις συνθήκες εργασίας στις ίδιες τις ΜΚΟ πρυτανεύει η εθελοντική, μη αμειβόμενη, αποδιαρθρωμένη ή ακραία ευέλικτη απασχόληση που δημιουργεί συνθήκες απο-ηθικοποίησης της λειτουργίας τους και ακυρώνει τον ρόλο του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα συνολικά. Το μόνο που πετυχαίνουν είναι η νομιμοποίηση των παρεμβάσεων σε περιβάλλον έκτακτης ανάγκης. Η αύξηση της επαγγελµατοποίησης και του τεχνοκρατισµού, του εργασιακού ανταγωνισμού με το παράδοξο των πενιχρών ή και μηδενικών αποδοχών, η κυνική μεταχείριση των ωφελούμενων τους, η αποξένωση από την κοινωνία και τα κινήματα συμπληρώνουν το γκρίζο τοπίο της νεοφιλελεύθερης ανα(υπο)βάθµισής τους.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η εμπειρική του τεκμηρίωση που βασίζεται σε πρωτογενή εμπειρική έρευνα συνεντεύξεων με εργαζόμενους σε ΜΚΟ, σε τρία σημαντικά πεδία της κοινωνικής πολιτικής: τους άστεγους, τους πρόσφυγες και τα ευάλωτα παιδιά. Τα βασικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τις παραπάνω θεωρητικές αναλύσεις και τις εξειδικεύουν στα επιμέρους πεδία, αναδεικνύοντας τις σοβαρές αδυναμίες παροχής κοινωνικού έργου λόγω της εξάρτησής τους από τις χρηματοδοτήσεις και την πίεση της ποσοτικοποίησης των αποτελεσμάτων.

Πρόκειται για ολοκληρωμένη τολμηρή μελέτη αποδαιμονοποίησης και απομυθοποίησης του ρόλου των ΜΚΟ, που βάζει το μαχαίρι στο κόκκαλο για ένα θέμα που δεν έχει διερευνηθεί, ειδικά μέσα από εμπειρικές έρευνες, για το οποίο η όποια γνώση μας μέχρι σήμερα προέρχονταν από θολές αφηγήσεις και αποσπασματικές φημολογίες. Παράλληλα, η μελέτη αυτή ρίχνει φως στα πραγματικά προβλήματα λειτουργίας του χώρου των ΜΚΟ, στις συνέπειες της μεγέθυνσής τους και στις σοβαρές επιπτώσεις που έχει αυτό στους πληθυσμούς κατά την άσκηση κοινωνικής πολιτικής σε νεοφιλελεύθερα καθεστώτα.

Εποχή, 18/05/2025
 ^{Δ. Παπαδοπούλου (Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου)}

Γράφει ο Παναγιώτης Ματσίγκας για το unpopular.gr

Οι ΜΚΟ έχουν αποκτήσει αρκετά μεγάλο ρόλο στο πεδίο της Κοινωνικής Πολιτικής τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό οφείλεται στην επικράτηση της έννοιας του «Προνομιακού Πλουραλισμού» στη Δύση. Έννοια που προωθεί την αντίληψη ότι η κάλυψη των κοινωνικών αναγκών μπορεί να καλύπτεται από διάφορους πυλώνες και όχι μόνο από το κράτος.
Ο «εξευρωπαϊσμός» που επεκτείνεται και στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας ενθάρρυνε την υποχώρηση της κρατικής εγγύησης και την προώθηση της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και του ιδιωτικού τομέα ως ισότιμα μέρη στο σύστημα ευημερίας.
Η επικέντρωση στη διαχείριση των νέων κοινωνικών κινδύνων, η επανεμπορευματοποίηση αγαθών και υπηρεσιών και η εισχώρηση των ΜΚΟ και λοιπών οργανισμών αποτελούν στοιχεία του πλουραλιστικού μοντέλου, το οποίο στην ουσία αποκρυσταλλώνει την τάση υπολειμματικοποίησης της κοινωνικής προστασίας που προωθεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο.
Στο βιβλίο αναλύεται επίσης η έντονη κριτική που έχει αναπτυχθεί στην πολιτική ενίσχυσης, κυρίως, των ΜΚΟ που αφορά τους προβληματισμούς για τις σχέσεις εξάρτησης που αναπτύσσονται ανάμεσα στις ΜΚΟ και στους χρηματοδότες τους, η οποία τις εγκλωβίζει σε στόχους και όρια που θέτουν εκείνοι. Γίνεται ακόμη λόγος για την συγκεκαλυμμένη μορφή ιδιωτικοποίησης που αποτελεί η πρακτική αυτή, αλλά και για την αλλοίωση της ίδιας της υπόστασης των ΜΚΟ, στις οποίες ο ρόλος της κοινωνικής υποστήριξης αφαιρείται και αντικαθίσταται από τεχνοκρατικά στελέχη που βλέπουν τις κοινωνικές πολιτικές ως ευκαιρίες καριέρας στο χώρο του ανθρωπισμού.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, γίνεται αναφορά στο γεγονός ότι το ήδη υπολειμματικό μοντέλο διευκόλυνε την προώθηση των ΜΚΟ με επιβολή «από τα πάνω» και δέλεαρ την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και την πρόσδεση στο άρμα του «εξευρωπαϊσμού».
Επιπροσθέτως, γίνεται αναφορά στην περίοδο των προγραμμάτων δημοσιονομικήπροσαρμογής τα οποία επέφεραν συνθήκες ακραίας υλικής αποστέρησης, γεγονός που οδήγησε στην ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, αλλά ταυτόχρονα έφερε και την «ευκαιρία» ενίσχυσης των ΜΚΟ με κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους.
Το βιβλίο αποτελεί έναν χρήσιμο οδηγό τόσο για επιστήμονες και φοιτητές κοινωνικών και πολιτικών επιστημών, αλλά και για κάθε πολίτη που επιθυμεί να μελετήσει τις τεκτονικές αλλαγές στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας οι οποίες προωθούνται ως δήθεν εφαρμοστέες, πρακτικές και δίχως ιδεολογική στόχευση.

Παναγιώτης Ματσίγκας, unpopular.gr (12/05/2025)

Συνέντευξη του συγγραφέα στο ΣΚΑΪ Κρήτης 92,1 και την Ελένη Βακεθιανάκη

Για τα φαινόμενα εξάρτησης και πολιτικής εργαλειοποίησης που παρήγαγε ο στενός εναγκαλισµός πολλών ΜΚΟ µε χρηµατοδοτήσεις κυβερνητικών θεσµών ή κοινωφελών ιδρυµάτων και χορηγών τους, με αποτέλεσμα να υπάρξουν διαρθρωτικές αλλαγές τόσο στον ανθρωπιστικό τοµέα όσο και στο κοινωνικό κράτος, μίλησε μεταξύ άλλων στον ΣΚΑΪ Κρήτης 92,1 και την Ελένη Βακεθιανάκη ο Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Νίκος Κουραχάνης. Αφορμή το βιβλίο του «Η Βιομηχανία του Ανθρωπισμού: ΜΚΟ και Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα».

Ακούστε τη συνέντευξη εδώ
ΣΚΑΪ Κρήτης 92,1 (23/05/2025)

Γράφει ο Παναγιώτης Σωτήρης για τα Νέα
Οι ΜΚΟ και η βιομηχανία του ανθρωπισμού
Ένα πρόσφατο βιβλίο αναλύει το πώς αναβαθμίστηκε ο ρόλος των ΜΚΟ
σε μια συνθήκη υποχώρησης του κοινωνικού ρόλου του κράτους

Οι ΜΚΟ αποτελούν συχνό αντικείμενο συζήτησης: από τις πρωτοβουλίες για το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους έως το πώς κάποιες φορές δαιμονοποιούνται σε σχέση με τη διαχείριση του προσφυγικού. Η χώρα μας δεν είναι η μόνη που αναμετριέται με το φαινόμενο. Υπάρχουν περιοχές του πλανήτη όπου η σημασία των ΜΚΟ είναι ακόμη πιο μεγάλη για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής, για να μην αναφερθούμε στον ρόλο τους στη διαμόρφωση της κοινωνίας των πολιτών και του πολιτικού τοπίου στις μετακομμουνιστικές κοινωνίες. Όλα αυτά κάνουν επιτακτική τη θεωρητική διερεύνηση αυτών των ερωτημάτων. Αυτό κάνει το βιβλίο του επίκουρου καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού. ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα», που πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος.

Ο Κουραχάνης εντοπίζει την ανάπτυξη των ΜΚΟ σε μια συγκυρία υποχώρησης του προηγούμενου μοντέλου κοινωνικής πολιτικής που στηριζόταν στη διεύρυνση της κρατικής παρέμβασης στην κοινωνική πολιτική, στην πραγματική επέκταση της κοινωνικής προστασίας, και την από-εμπορευματοποίηση της κάλυψης των κοινωνικών αναγκών. Στηριζόταν, επίσης, στην παραδοχή ότι για τα ζητήματα αυτά υπάρχει μια συλλογική ευθύνη και ότι σκοπός των ασκούμενων πολιτικών ήταν η μείωση των ταξικών ανισοτήτων. Από τη δεκαετία του 1970 αυτό το μοντέλο αμφισβητήθηκε και αναδύθηκε μια νεοφιλελεύθερη στρατηγική, η οποία αμφισβήτησε στόχους όπως η μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, μετατόπισε το αξιακό κέντρο από τη συλλογική ευθύνη για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων στην ατομική, και δρομολόγησε την εκ νέου εμπορευματοποίηση σημαντικών πλευρών της κοινωνικής πολιτικής. Αυτά συνδυάστηκαν με το θεωρητικό αφήγημα του «προνοιακού πλουραλισμού», που νομιμοποιούσε την άρση του κρατικού μονοπωλίου στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής, δηλαδή τη μείωση του κοινωνικού ρόλου του κράτους.

Σε αυτό το πλαίσιο οι ΜΚΟ απέκτησαν έναν όλο και πιο αυξημένο ρόλο στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Ο Κουραχάνης τοποθετεί τη λειτουργία τους στο συνολικότερο πλαίσιο της ανθρωπιστικής δράσης εντοπίζοντας πώς αυτή αναδύεται μέσα από πραγματικές κοινωνικές ανάγκες, φέροντας ένα έντονο αξιακό φορτίο με έμφαση στην αλληλεγγύη, αλλά συνάμα μπορεί να εργαλειοποιηθεί πολιτικά. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη των ΜΚΟ συνδυάστηκε με τις ανάγκες κοινωνικής προστασίας που δημιουργούσαν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, τη διαμόρφωση μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και εντός μιας νέας αμερικανικής ηγεμονίας ενός νέου προτύπου γεωπολιτικού παρεμβατισμού και παραβίασης της εθνικής κυριαρχίας που περιλαμβάνει και την «ανθρωπιστική προστασία». (...)

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Π. Σωτήρης, Τα Νέα, in.gr