Εξώφυλλο & Δελτίο τύπου

1η έκδοση Μάρτιος 2024

Με τον δεύτερο τόµο για την 3η Κοµµουνιστική ∆ιεθνή ολοκληρώνεται η τριλογία του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών ∆ιεθνών. Στο µέρος αυτό συνεχίζεται η παρουσίαση της συγκρότησης των κοµµουνιστικών κοµµάτων σε µια σειρά από χώρες: Πολωνία, Φινλανδία, Αγγλία, Ισπανία, Ελλάδα, Βουλγαρία, ΗΠΑ και Κίνα.

Στη συνέχεια εξετάζεται η πορεία της 3ης Κοµµουνιστικής ∆ιεθνούς την περίοδο του µεσοπολέµου, η οποία σφραγίστηκε από µεγάλα επαναστατικά γεγονότα: η γενική απεργία στη Βρετανία στα 1926, η κινέζικη επανάσταση 1925-1927, η επανάσταση στην Αυστρία στα 1927 και 1934, ο ισπανικός εµφύλιος πόλεµος ο οποίος έληξε άδοξα στις αρχές του 1939. Συζητούνται ακόµη τα τραγικά γεγονότα που οδήγησαν στην επικράτηση του φασισµού στη Γερµανία και στην επιβολή  αυταρχικών καθεστώτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης, καθώς και οι εµπειρίες του Λαϊκού Μετώπου σε Ισπανία και Γαλλία.

Οι εσωτερικές εντάσεις, οι αντιθέσεις και οι σκληρές συγκρούσεις στην ΕΣΣ∆, µε τα αιµατηρά τους αποτελέσµατα –τα οποία οδήγησαν στην επικράτηση του σταλινικού φαινοµένου στο εσωτερικό του κοµµουνιστικού κινήµατος– έχουν τη θέση τους στην ιστορική αφήγηση. Αφήγηση η οποία δεν περιορίζεται στους «νικητές», αλλά επεκτείνεται και στις αντιπολιτευόµενες διεθνείς κινήσεις και προσωπικότητες.

Η εξιστόρηση ολοκληρώνεται µε τη διάλυση της ∆ιεθνούς µέσα στα ταραγµένα χρόνια του καταστροφικού για την ανθρωπότητα ∆εύτερου Παγκοσµίου Πολέµου.

***

Διαβάστε εδώ τον πρόλογο του Β' Τόμου.

Κυκλοφορούν επίσης:

Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών: Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή (2013)
Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών: Β' Κύκλος. Η 2η Σοσιαλιστική Διεθνής (2019)
Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών: Γ' Κύκλος. Η 3η Σοσιαλιστική Διεθνής, Α΄ Τόμος (2023)

***

Κομμουνισμός -Η ελπίδα και η τραγωδία. Του Χρήστου Λάσκου

Το έργο του Μαστρογιαννόπουλου είναι σπουδαίο -για τα ελληνικά δεδομένα, μάλιστα, απολύτως μοναδικό. Πρόκειται για έργο αναφοράς, εξαιρετικά βοηθητικό όχι μόνο από ιστοριογραφική άποψη, αλλά, ιδίως, από άποψη πολιτική.

(...) Γιατί, όμως, η Τρίτη -Κομμουνιστική- Διεθνής καλύπτει τόσο μεγάλο μέρος του συνολικού έργου; Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι η εποχή της υπήρξε η κατεξοχήν περίοδος των εργατικών επαναστάσεων, η εποχή, στην οποία οι ελπίδες της εκμεταλλευόμενης ανθρωπότητας φαίνονταν να αποκτούσαν τη μεγαλύτερη πιθανότητα ευόδωσής τους. Ακόμη, γιατί αποτέλεσε και την περίοδο εκκίνησης των αντιιμπεριαλιστικών επαναστάσεων, που άλλαξαν ριζικά τον χάρτη του κόσμου.

Οι κομμουνιστικές οργανώσεις αποτέλεσαν τα ισχυρότερα όπλα του προλεταριάτου στην πάλη του. Η τραγική κατάληξη δεν αναιρεί αυτήν τους τη σημασία. Και, κυρίως, δεν αναιρεί το γεγονός πως τα εκατομμύρια, που στρατεύτηκαν υπό τις σημαίες τους, ήταν από τους καλύτερους ανθρώπους, που γέννησε ο εικοστός αιώνας.

Ο μεσοπόλεμος υπήρξε, πραγματικά, ο καιρός, στον οποίο παίχτηκε και χάθηκε η απελευθερωτική επαγγελία. Προσωρινά; Κάποιοι πολύ σοβαροί μελετητές ισχυρίζονται πώς η ήττα ήταν οριστική. Έκτοτε, μόνο τα επιμέρους διεκδικήθηκαν. Η καθολική χειραφέτηση δεν τέθηκε, τουλάχιστον, στην καπιταλιστική μητρόπολη, ποτέ ξανά με πλειοψηφικό τρόπο.

Δεν ξέρω αν η ήττα ήταν προσωρινή ή διαρκής. Αυτό που ξέρω είναι πως ακόμη και οι μέτριες μεταρρυθμίσεις του μεταπολέμου χρωστούν πολύ περισσότερα στη Ρωσική Επανάσταση και τον φόβο, που προκαλούσε διαρκώς στην άρχουσα τάξη, παρά στην περίφημη «σοσιαλδημοκρατική συναίνεση». Άλλωστε, η τελευταία δεν ήταν και τόσο σοσιαλδημοκρατική, αν αναλογιστούμε πως οι πολιτικές, που ακολουθήθηκαν μετά τον πόλεμο, ήταν  εξίσου αποδεκτές και από κεντροδεξιές -ή και δεξιές- κυβερνήσεις. Από μια ειρωνεία της ιστορίας, οι μπολσεβίκοι -άθελά τους;- έπαιξαν μεγαλύτερο ρόλο, αντικειμενικά, στην επικράτηση του κοινωνικού κράτους, από ό,τι όλα οι «προοδευτικές» κυβερνήσεις μαζί. Για να το πω, αλλιώς, μετά τον πόλεμο η ριζοσπαστική αντιπολίτευση και η κοινωνική αριστερά στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες κατάφερε, με τους αγώνες της, περισσότερα από την, για καιρό, κυβερνώσα σοσιαλδημοκρατία.

Ο Μαστρογιαννόπουλος μας δίνει εξηγήσεις για όσα συνέβησαν στο κίνημα. Ακόμη περισσότερο, όμως, προσφέρει την ευκαιρία για κατανόηση. Η κατανόηση δεν είναι απλή εξήγηση, αλλά κάτι περισσότερο. Είναι το εγχείρημα της τοποθέτησής μας μέσα στην εποχή που μελετάμε. Είναι η προσπάθεια να καταλάβουμε πώς λειτουργούσαν τα πράγματα και στα μυαλά ή τις ψυχές των ανθρώπων, που διαμόρφωναν ή υφίσταντο τα γεγονότα.(...)

(...) Το βιβλίο του Μαστρογιαννόπουλου είναι πραγματικός θησαυρός. Αναγκαίο για κάθε αριστερό -και όχι μόνο- με ενεργό πολιτικό ενδιαφέρον. Χωρίς αναφορά στην ιστορία του κινήματος, χωρίς τα μαθήματά της, η σημερινή αναζήτηση μιας απελευθερωτικής στρατηγικής οδεύει στα τυφλά.

Διαβάστε την παρουσίαση εδώ
Χ.Λάσκος, Αlterthess 02/04/202

Μία πολύτιμη μελέτη γράφει ο Χ. Κεφαλής για την Εφ. Συντακτών  

Ο Μαστρογιαννόπουλος δεν αρκείται στην ιστορία των επίσημων κομμάτων. Παραθέτει αρκετά στοιχεία και για τις γενικά αδύναμες αντιπολιτεύσεις που σχηματίστηκαν στο εσωτερικό τους και αργότερα αποσπάστηκαν από αυτά, τροτσκιστικής, μπουχαρινικής ή άλλης απόχρωσης.  Ανάμεσά τους εντοπίζει σεκταριστικές τάσεις, αλλά και ομάδες με γόνιμες επεξεργασίες που κριτικάρισαν τις σταλινικές επιλογές χωρίς, ωστόσο, να ασκήσουν σημαντική επίδραση στα γεγονότα, κυρίως λόγω του σφετερισμού του κύρους του Οκτώβρη από τη σταλινική ηγεσία.

(...) Ο συγγραφέας παρουσιάζει και αποτιμά μια σύνθετη ιστορική περίοδο, η οποία χαρακτηρίστηκε από την απομόνωση του πρώτου εργατικού κράτους και την άνοδο του σταλινισμού στην ΕΣΣΔ και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα· από μεγάλα επαναστατικά γεγονότα, όπως η βρετανική γενική απεργία και η κινεζική επανάσταση· τέλος, από την αλματώδη άνοδο του φασισμού-ναζισμού μετά τη μεγάλη καπιταλιστική κρίση του 1929, την επιβολή δικτατοριών σε πολλές χώρες της Ευρώπης και τα μεγάλα επαναστατικά κινήματα στην Ισπανία και τη Γαλλία επί Λαϊκών Μετώπων. Καθώς είναι αδύνατο να προβούμε εδώ σε μια αναλυτική παρουσίαση, θα σκιαγραφήσουμε μόνο αδρά το επιχείρημα του συγγραφέα, σταχυολογώντας μερικά ενδιαφέροντα σημεία.

Στο μέρος για τη συγκρότηση των Κ.Κ. το κεφάλαιο για την Ελλάδα θα τραβήξει δίχως άλλο την προσοχή του αναγνώστη, παρέχοντας μια εικόνα της απειρίας και των ελλιπών μαρξιστικών θεμελίων του αργοπορημένου ιστορικά κομμουνιστικού μας κινήματος. Στα μέρη για την Πολωνία και τη Φινλανδία παρακολουθούμε από την άλλη την ωμή αντεπανάσταση και τις ακραίες αντικομμουνιστικές διώξεις με τις οποίες οι κυρίαρχες τάξεις σύντριψαν τις πρώιμες λαϊκές εξεγέρσεις. Το κεφάλαιο για τη Βουλγαρία, τέλος, όπου η αγροτική κυβέρνηση του Σταμπολίσκι παρά τη συντριπτική υπερίσχυσή της στις εκλογές ανατράπηκε από ένα αιματηρό πραξικόπημα, παρέχει μαρτυρία για την αδυναμία μιας κοινοβουλευτικής μετάβασης στον σοσιαλισμό αλλά και τα μεγάλα λάθη και τις αδυναμίες των νεαρών κομμουνιστικών κομμάτων.

Στο μέρος για τον Μεσοπόλεμο περιλαμβάνονται αναλυτικά κεφάλαια για τη βρετανική γενική απεργία του 1926 και την κινεζική επανάσταση του 1925-27· την άνοδο και επικράτηση του ναζισμού στη Γερμανία· τα επαναστατικά γεγονότα του 1927 και του 1934 στην Αυστρία· την ήττα των Λαϊκών Μετώπων στην Ισπανία και τη Γαλλία· τις διαμάχες στο Κ.Κ. της ΕΣΣΔ ανάμεσα στη σταλινική ομάδα και τις διάφορες αντιπολιτεύσεις ώς την οριστική υπερίσχυση του σταλινισμού, τη βίαιη κολεκτιβοποίηση και την εξόντωση της ηγεσίας των Μπολσεβίκων με τις Δίκες της Μόσχας· τέλος τη σκοτεινή περίοδο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο και τις αρχικές ήττες της ΕΣΣΔ ώς τη διάλυση τελικά της Κομιντέρν από τον Στάλιν σε συμφωνία με τις επιθυμίες των Συμμάχων.

Ο Μαστρογιαννόπουλος δείχνει πειστικά ότι ο Στάλιν και οι συνεργάτες του επέβαλαν στα κόμματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς πιστές σε αυτούς ηγεσίες και πολιτικές με γνώμονα όχι το συμφέρον του κινήματος σε κάθε χώρα, αλλά τις στενές βλέψεις και τα συμφέροντα της σταλινικής γραφειοκρατίας. Σε αυτά τα συμφέροντα θυσιάστηκε η μεγάλη κινεζική επανάσταση του 1925-27, μέσα από μια εναλλαγή οπορτουνιστικών (η υποταγή του Κ.Κ. της Κίνας στο αστικό Κουομιντάνγκ) και υπεραριστερών (οι άκαιρες εξεγέρσεις μετά τη σφαγή των κομμουνιστών από τον Τσιανγκ Κάι-σεκ) επιλογών. Στη Γερμανία, η σεκταριστική γραμμή του σοσιαλφασισμού, που εξίσωνε τους σοσιαλδημοκράτες με τους ναζί, οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στον θρίαμβο του Χίτλερ. Η μετέπειτα στροφή με την πολιτική των Λαϊκών Μετώπων (7ο Συνέδριο της Κομιντέρν) επεκτάθηκε σε χωρίς αρχές συμμαχίες με τα αστικά κόμματα, οδηγώντας το κίνημα σε νέες οδυνηρές ήττες – πιο χαρακτηριστικά στην Ισπανία, όπου η κομματική ηγεσία προτίμησε τη συμμαχία με τις δεξιές αστικές δυνάμεις, βοηθώντας στην απομάκρυνση των αριστερών στοιχείων από την κυβέρνηση (σοσιαλιστές του Καμπαγιέρο και αναρχικοί). (...)

Διαβάστε το άρθρο εδώ
γράφει ο Χρήστος Κεφαλής,
Νησίδες - Εφημ. των Συντακτών (06/04/2024)

Δημοσίευμα στην Εποχή του Χάρη Γολέμη

Με την πρόσφατη έκδοση του Β΄ Τόμου για την 3η Κομμουνιστική Διεθνή ολοκληρώθηκε το «έργο ζωής» του φίλου και συντρόφου Τάκη Μαστρογιαννόπουλου με τίτλο Η Άνοδος και η Πτώση των Εργατικών Διεθνών (εκδόσεις Τόπος), ένα πόνημα που ξεπερνάει τις 2.500 σελίδες(!) -παρόμοιο του οποίου δεν υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία- προϊόν μιας επίπονης πολυετούς ερευνητικής εργασίας, σε δύσκολες συνθήκες για τον συγγραφέα.

Στον συγκεκριμένο εξαιρετικά ενδιαφέροντα και με πλούσιο περιεχόμενο τόμο παρουσιάζεται, μεταξύ άλλων, η ίδρυση των κομμουνιστικών κομμάτων στην Πολωνία, τη Φιλανδία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Από την πλευρά μας, επιλέξαμε να δημοσιεύσουμε σήμερα μεγάλο μέρος του κεφαλαίου «Οι “Δίκες” της Μόσχας» της περιόδου 1936-1938, οι οποίες μαζί με μαζικές εκκαθαρίσεις (εκτελέσεις, δολοφονίες, εξορίες στα γκουλάγκ), όχι μόνο ανώτατων κομματικών στελεχών αλλά και χιλιάδων πολιτών συνιστούν ένα δυστυχώς ανεξίτηλο μελανό στίγμα που άφησε ο σταλινισμός στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα.
Διαβάστε εδώ το σχετικό απόσπασμα του βιβλίου 
 

Εποχή (19/05/2024)

Αυγή -Αναγνώσεις γράφει ο Άλκης Ρήγος

Με τον τόμο αυτό ολοκληρώνεται η πολύχρονη και κυρίως πολύμοχθη κατάθεση, του φίλου και συντρόφου χρόνων Τάκη Μαστρογιαννόπουλου, ενός μοναδικού στην ελληνική βιβλιογραφία έργου, για τις Εργατικές Διεθνείς. Από τους προδρόμους της πρώτης, μέχρι τη διάλυση της 3ης από την ΕΣΣΔ, που είχε την απόλυτη κυριαρχία της, στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1943, τη δημιουργία της Διεθνούς Κομμουνιστικής Αντιπολίτευσης στα 1930 καθώς και την ίδρυση της 4ης Διεθνούς το 1938 στο Παρίσι, με πρωτοβουλία του αυτοεξόριστου στο Μεξικό Λέοντα Τρότσκι και γραμματέα τον δικό μας Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο). Για την οποία θα άξιζε κάτι περισσότερο από έξη σελίδες και κυρίως για την επίδραση της, στο κατά τόπους αριστερό κίνημα.
 Ο τόμος, παρά το εύρος του, είναι ευκολοδιάβαστος, από κάθε αναγνώστη, με απλή γραφή, χωρίς επιμέρους μεγάλες σημειώσεις, και προφανώς το εύρος της βιβλιογραφίας που χρησιμοποιήθηκε για την γραφή του, και κυρίως χωρίς τις συνήθεις υποκειμενικές σε αριστερούς συγγραφείς απόψεις, ενώ δεν λείπουν σε κάθε θέμα οι μειοψηφούσες θέσεις.

Αυτό το τελευταίο αποτελεί ένα ακόμη βασικό προτέρημα της γραφής του Μαστρογιαννόπουλου. Και μάλιστα όταν στον τόμο περιλαμβάνονται τα πολυδιάστατα ταραγμένα μεσοπολεμικά χρόνια . Δεν πρόκειται για υποκειμενική κρίση αλλά αντικειμενική διαπίστωση από την ευρύτερη γνώση της βιβλιογραφίας του εργατικού κινήματος και της μεσοπολεμικής περιόδου, γεγονός το οποίο διαπιστώνεται πιο καθαρά στις σελίδες που αφορούν την ελληνική περίπτωση (σελ. 141-179 και κυρίως 449-469) .

Είναι προφανές, ότι δεν είναι δυνατόν να αναφερθούμε αναλυτικά στα επιμέρους κεφάλαια του τόμου, απλά τα αναφέρουμε για να έχει ο αναγνώστης εικόνα του εύρους των περιπτώσεων που περιλαμβάνει:
Στο πρώτο μέρος συνεχίζεται από τον προηγούμενο τόμο η παρουσίαση συγκρότησης των Κομμουνιστικών Κομμάτων σε Πολωνία, Φινλανδία, Βρετανία, Ισπανία, Ελλάδα, Βουλγαρία, ΗΠΑ, Κίνα.

Στο δεύτερο μέρος αναλύεται η πορεία της 3ης Κομμουνιστικής Διεθνούς στα χρόνια του μεσοπολέμου: τα πρώτα γραφειοκρατικά φαινόμενα στη Σοβιετική Ρωσία, το 5ο Συνέδριο «μπολσεβικοποίσης (1924), η θεωρία του σοσιαλισμού σε μία χώρα, η ήττα της γενικής απεργίας στη Βρετανία (1926), η ήττα της κινέζικης επανάστασης (1925-1927), οι εσωτερικές αντιθέσεις-συγκρούσεις στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, που οδήγησαν στην επικράτηση του σταλινικού φαινομένου, όπως και στο εσωτερικό όλων των κομμουνιστικών κομμάτων, η βίαιη κολεκτιβοποίηση, οι διεργασίες από τη μεταρρύθμιση της Κομιντέρν στην ανεξάρτητη πορεία της άκρας αριστεράς σε Ιταλία, Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία, η συγκρότηση της Διεθνούς Αντιπολίτευσης, το γραφείο του Λονδίνου, το ’17, το Συνέδριο των «νικητών» στο Ρωσικό Κόμμα, η ήττα της επανάστασης στην Αυστρία, ο Ισπανικός Εμφύλιος και το άδοξο τέλος του στα 1939, η ίδρυση της 4ης Διεθνούς όπως ήδη είπαμε, οι εμπειρίες των Λαϊκών Μετώπων σε Ισπανία και Γαλλία, οι «Δίκες της Μόσχας», καθώς και τα γεγονότα που οδήγησαν στην επικράτηση του Ναζισμού στην Γερμανία και αυταρχικών καθεστώτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης.

Σε μια εποχή κρίσης του γραπτού λόγου, ο τόμος αυτός –όπως και οι προηγούμενοι– θαρρώ ότι αποτελεί αναγκαίο αντίβαρο, καθώς και συμπλήρωμα της βιβλιοθήκης κάθε κριτικά σκεπτόμενου ενεργού πολίτη και όχι μόνο αριστερού, που αναζητά την ιστορικό-πολιτική πορεία η οποία οδηγεί στα αδιέξοδα οραματικού λόγου και στην πολύπλευρη αντιφατικότητα του πολιτικού λόγου της Αριστεράς σήμερα.

γράφει ο Α. Ρήγος
για την Αυγή της Κυριακής (12/01/2025)