1η έκδοση: Μάρτιος 2025

Εξώφυλλο & Δελτίο τύπου

Τελικά πώς πέρασε ο χρόνος; Ο ποιητής περιγράφει αυτή την κοινή, κοινότατη εµπειρία χρωµατισµένη αφενός µεν από νοσταλγία για τις χαµένες πια χαρές της νεότητας, αφετέρου δε από έκπληξη για το «πώς πέρασεν η ώρα». Αυτή η πολλές φορές γλυκόπικρη και εντελώς άκοπη «αναβίωση» περασµένων συµβάντων σχετίζεται µε τη λειτουργία ειδικών περιοχών του εγκεφάλου.

Το περιεχόµενο της ονειροπόλησης, το υλικό της, είναι οι µνήµες, τα συµβάντα του παρελθόντος, τα οποία περιέχουν στοιχεία αισθητηριακά (εικόνες, ακούσµατα, οσµές κ.λπ.) αλλά και µη αισθητηριακά (σκέψεις και συναισθήµατα). Έτσι η ονειροπόληση αντανακλάται σε εγκεφαλικό επίπεδο στην ενεργοποίηση ενός εκτεταµένου εγκεφαλικού κυκλώµατος (του default network), που περιλαµβάνει τον κροταφικό λοβό (η µνήµη), τον µετωπιαίο λοβό, το µεταιχµιακό σύστηµα (το συναίσθηµα µε τον αµυγδαλοειδή πυρήνα) και τον βρεγµατικό λοβό (για τον έλεγχο της προσοχής). Η ενεργοποίηση του κυκλώµατος αυτού εγκαινιάζει τη στροφή της προσοχής του ατόµου από τα συµβαίνοντα στο περιβάλλον στον «εσωτερικό» του κόσµο. Στη διάρκεια αυτής της γλυκόπικρης ονειροπόλησης το εσωτερικό µας ρολόι επιβραδύνεται πιθανότατα γιατί ο χρόνος ο αντικειµενικός δεν έχει καµία σηµασία εκείνη την ώρα.

Η αναδροµική εκτίµηση της χρονικότητας, η εκτίµηση δηλαδή του παρελθόντος χρόνου, είναι πάντα µικρότερη του αντικειµενικού γιατί στην ονειροπόληση/ανάµνηση «διαλέγουµε» ορισµένα µόνο («τα σπουδαιότερα») από τα συµβάντα εκείνης της περιόδου. Αυτή η επιλογή εκφράζεται µε την επέµβαση της προσοχής στη σηµασιολογική και συναισθηµατική αξιολόγηση των συµβάντων. Η επιλεκτική αξιολόγηση επιφέρει τροµακτική συµπύκνωση του υποκειµενικού χρόνου. Αυτή είναι η έκπληξη που νιώθει ο ποιητής, την οποία περιγράφει µε σαφήνεια και λιτότητα, µεταπλάθοντας έτσι µια κοινή εµπειρία σε ποίηµα για «το πέρασµα του χρόνου».

Ο συγγραφέας Ιωάννης Θ. Ευδοκιµίδης, Οµότιµος Καθηγητής Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ, σε ένα σύντοµο αλλά µεστό έργο προσεγγίζει το ποίηµα «Απ’ τες εννιά…» του Κ. Π. Καβάφη µέσα από ένα νευροεπιστηµονικό πρίσµα: επιχειρεί να αντιστοιχίσει την εµπειρία τού «πώς πέρασε ο χρόνος» µε τους υποκείµενους νευροψυχολογικούς και νευροβιολογικούς εγκεφαλικούς µηχανισµούς της αντίληψης του χρόνου.