1η έκδοση Απρίλιος 2025

Εξώφυλλο & Δελτίο τύπου

Στο βιβλίο αυτό της λαογράφου και συγγραφέα Σούλας Μπόζη είκοσι µαρτυρίες ξεριζωµού, είκοσι άντρες και γυναίκες από την Ιωνία, τη Θράκη και την Πόλη περιγράφουν τα δραµατικά γεγονότα του ξεριζωµού τους, εκθέτουν τα φοβερά γεγονότα του Σεπτεµβρίου του 1955, τις απελάσεις που ακολούθησαν το 1964.

Φέτος συµπληρώνεται η 70ή επέτειος των Σεπτεµβριανών γεγονότων. Στο βιβλίο αυτό διασώζονται οι ιστορίες των  ανθρώπων που τα έζησαν από κοντά και τους δηµιουργήθηκαν τραύµατα από τη θηριωδία στο πλαίσιο του αέναου αγώνα της µνήµης ενάντια στη λήθη.

Οι αφηγήσεις τους έχουν τη µορφή προφορικών µαρτυριών που κατέγραψε η Σούλα Μπόζη τη δεκαετία του 1990, όταν οι περισσότεροι από τους αφηγητές βρίσκονταν στα στερνά του βίου τους. Όµως κρατούσαν ολοζώντανα στη µνήµη τους τα λαµπρά αλλά και τα σκοτεινά χρόνια που έζησαν.

Μέσα από τις αφηγήσεις τους ζωντανεύουν η γεωγραφία της Πόλης και της Μικράς Ασίας, τα τοπόσηµα, οι µυρωδιές και οι γεύσεις, οι χαρές και οι πίκρες, ο κοσµοπολιτισµός της Πόλης, τα σχολεία της, οι τόποι συνάθροισης, ο δηµόσιος αλλά και ο ιδιωτικός βίος της Ρωµιοσύνης στα µέσα του 20ού αιώνα.

Το 1974, όταν συνέβη η τουρκική απόβαση στην Κύπρο, η ρωµαίικη κοινότητα στην Πόλη απαριθµούσε επίσηµα 7.500 άτοµα. Σήµερα, εν έτει 2025, που ο πληθυσµός της Πόλης αγγίζει τα είκοσι πέντε εκατοµµύρια, η κοινότητα των Ρωµιών έχει συρρικνωθεί στο ελάχιστο.

Γράφεο ο Γιώργος Λαουτάρης για την εφημ.  Δημοσιογράφος
Φωνές που ιστορούν τους ξεριζωμούς
50 χρόνια από τα «Σεπτεμβριανά»,103 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης

Στο αναδυόμενο ρεύμα της προφορικής ιστορίας εγγράφεται το όμορφο νέο βιβλίο της ερευνήτριας και λαογράφου Σούλας Μπόζη για τους ελληνικής καταγωγής Μικρασιάτες και Κωνσταντινουπολίτες που βίωσαν τα δραματικά γεγονότα του 1922 και του 1955. Αυτόν τον Σεπτέμβριο συμπληρώνεται μισός αιώνας από τα λεγόμενα Σεπτεμβριανά του 1955 τον δεύτερο μαζικό και βίαιο διωγμό που υπέστη το ελληνικό στοιχείο της Τουρκίας, κάνοντας ιδιαίτερα επίκαιρο το βιβλίο Στις φτερούγες της ιστορίας (εκδόσεις Τόπος), στο οποίο καταγράφονται οι αναμνήσεις είκοσι επιζόντων από τα γεγονότα που συνέλεξε η συγγραφέας με συνεντεύξεις της κυρίως τη δεκαετία του 1990.

Στη δύση της ζωής τους, οι συνομιλητές της συγγραφέα ανακαλούν λεπτομέρειες περισσότερο της ειρηνικής συνύπαρξης με τους Τούρκους παρά των δραματικών γεγονότων. Η Σούλα Μπόζη ενδιαφέρεται για τα μικρά και μεγάλα στοιχεία που συνθέτουν την καθημερινότητα, την ενδυμασία, την εκπαίδευση, τις γιορτές και τα έθιμα. Όπως μπορεί να ανασυνθέσει κανείς το σκεπτικό της λαογράφου από τις ερωτήσεις που θέτει, την ενδιαφέρει να συγκροτήσει πίνακες ονομάτων (και υπάρχει ένα σχετικό ευρετήριο στο τέλος του βιβλίου) με επαγγελματίες της εποχής και να αποτυπώσει γειτονιές. Δεν ρωτά με τον τρόπο ενός τυπικού ιστορικού που ενδιαφέρεται να γράψει την πολιτική ιστορία, αλλά με τη ματιά της λαογράφου που στοχεύει να ανακαλύψει χαμένες ψηφίδες για έναν τρόπο ζωής και μια κοινωνία που δεν υπάρχει πια. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι από την ανάγνωση των μαρτυριών δεν προκύπτει μίσος για τους γείτονες ή παράπονο για τις αδικίες που υπέστησαν οι άνθρωποι αυτοί, αλλά νοσταλγία και περηφάνια.

Μνήμες Σμύρνης από τη Διδώ Σωτηρίου
Ξεχωριστή είναι η μαρτυρία της Διδούς Σωτηρίου, με την οποία η Σούλα Μπόζη συνεργάστηκε στο πλαίσιο δημιουργίας ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ. Πριν το κοινό τους ταξίδι στα «ματωμένα χώματα» της Σμύρνης, έκαναν μία εκ βαθέων συζήτηση στην Αθήνα την οποία η συγγραφέας είχε την πρόνοια να μαγνητοφωνήσει. Με τη συνέντευξη αυτή ανοίγει το βιβλίο και είναι αφιερωμένη στη Σμύρνη, σώζοντας πολύτιμα βιογραφικά στοιχεία με μεγάλη ιστορική αξία.
Αφηγείται η Διδώ Σωτηρίου: «Η Σμύρνη ήταν μια πολιτεία γοητευτική. Δεν είχε αυτά τα τσιμεντένια σπίτια, τις πολυκατοικίες που βλέπει κανείς σήμερα. Τότε ήτανε τα μαρμάρινα ωραία σπίτια. Το Και, η παραλία, είχε μια άλλη γοητεία, εκεί ήθελα ώρες να περπατάω στο λιμάνι, Μύριζε το γιασεμί, ο κόσμος εύθυμος, χαρούμενος». Και για τη γειτονιά της: «Μέναμε στη Σμύρνη κοντά στο Φραγκομαχαλά. Ο Φραγκομαχαλάς είχε τουλάχιστον 200 μαγαζιά για μόδα, τα περισσότερα είχανε συναλλαγή με το Παρίσι. Ερχόνταν τα μοντελάκια, τα φτερά, τα καπέλα, όλα αυτά τα πράγματα. Ήταν πολύ κοκέτες οι Σμυριές. Γι’ αυτό και όταν πήγανε στην Αθήνα βρήκανε μεγάλη αντίσταση γιατί είχανε μια γοητεία που τρόμαζε τις εκεί γυναίκες ότι θα τους πάρουν τους άντρες τους». Για τις σχέσεις με τους Τούρκους αναφέρει πως κρατά τις όμορφες στιγμές: «Εγώ πιστεύω ότι η μνήμη είναι κάπως σουρεαλιστική, κάνει μια κάθαρση και πετάει τα άχρηστα και εκείνα που ξεπεραστήκανε και κρατάει το άρωμα των πραγμάτων. Και το άρωμα ήτανε πως εμείς οι δύο λαοί ζούσαμε πάρα πολύ ωραία. Ότι οι Έλληνες καμιά φορά ήταν σαν αφεντάδες εκεί». Και η επόμενη ημέρα του ξεριζωμού, με την εγκατάσταση στην Αθήνα ήταν μια πολύ επώδυνη εμπειρία: «Στο οικογενειακό σπίτι μας δεν είχαμε κρεβάτια, δεν είχαμε τίποτα, τρώγαμε όλοι μαζί από ένα πιάτο, καθισμένοι σταυροπόδι και είχαμε την εχθρότητα των ντόπιων, γιατί λέγανε είναι πολύ όμορφες οι Σμυρινές, ξελογιάζουν τους άντρες μας».

Η συγγραφέας Σούλα Μπόζη, έχοντας γεννηθεί και σπουδάσει στην Κωνσταντινούπολη, από το 1967 έχει ξεκινήσει την επιτόπιο έρευνα και καταγραφή του μικρασιάτικου και πολίτικου τρόπου ζωής. Ίσως το πιο γνωστό της έργο είναι το βιβλίο Πολίτικη κουζίνα - παράδοση αιώνων, που πρωτοεκδόθηκε το 1993 και γνώρισε πολλαπλές επανεκδόσεις. Σήμερα κυκλοφορούν οι πιο πρόσφατες εργασίες της Ο πολιτισμός της γεύσης των Ρωμιών της Πόλης και της Μικρασίας (εκδ. Τόπος) και Η Πολίτικη κουζίνα των τεσσάρων εποχών (εκδ. Πατάκη). Στη γνωστή ταινία του 2002 Πολίτικη Κουζίνα υπήρξε ειδική σύμβουλος, όπως και στις ταινίες Τα παιδιά της Νιόβης και Οι μάγισσες της Σμύρνης, μεταξύ άλλων.

Εισαγωγικά αναφέρει για το βιβλίο της: «Η έκδοση αυτή συμπίπτει με την επέτειο των 70 χρόνων από την αποφράδα εκείνη μέρα στις 6 Σεπτεμβρίου του 1955, με στόχο να μην ξεχαστεί το σκοτεινό πρόσωπο της Ιστορίας, οι λεηλασίες και οι κτηνωδίες του όχλου που μεταφέρθηκε από την Ανατολία στην Πόλη, ταυτόχρονα όμως να μείνει ανεξίτηλο το πείσμα, το πάθος, η δημιουργικότητα των θυμάτων που όχι μόνο επούλωσαν τις πληγές τους αλλά πρόκοψαν και πρόσφεραν στην κοινότητα και στην πορεία όπου γης αργότερα εγκαταστάθηκαν».

Γ. Λαουτάρης, Δημοσιογράφος (07/2025)

Εκπομπή Κουβέντες μακρινές με τη Νατάσα Βησσαρίωνος

Στην εκπομπή φιλοξενήθηκε η ερευνήτρια και συγγραφέας Σούλα Μπόζη με αφορμή το βιβλίο της “Στις φτερούγες της Ιστορίας” (Εκδόσεις Τόπος) που φέρνει στο φως είκοσι μαρτυρίες ξεριζωμού από την Ιωνία, τη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη. Μέσα από τις φωνές ανδρών και γυναικών που βίωσαν τα τραγικά γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1955 και τις απελάσεις του 1964, ανασυντίθεται η συλλογική μνήμη μιας κοινότητας που ξεριζώθηκε βίαια από τις πατρογονικές της εστίες. Μιλώντας στην εκπομπή η κα. Μπόζη αναφέρθηκε εκτεταμένα για τη γνωριμία της με τη Διδώ Σωτηρίου, της οποίας η μαρτυρία αποτελεί την πρώτη καταγραφή του βιβλίου. Όπως τόνισε οι μαρτυρίες που περιέχονται στο βιβλίο είναι μόνο 20 από τις περίπου 115 που έχει καταγράψει από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα.
Οι αφηγήσεις, αποτυπώνουν τη μνήμη ανθρώπων που τότε βρίσκονταν στα τελευταία χρόνια της ζωής τους, αλλά κουβαλούσαν ακόμα ολοζώντανες τις εικόνες της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης. Οι σελίδες του βιβλίου ζωντανεύουν τις γειτονιές, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τα σχολεία και τον κοσμοπολιτισμό μιας Ρωμιοσύνης που άνθισε και στη συνέχεια συρρικνώθηκε. Ο αναγνώστης μαθαίνει ακόμη πως βίωσαν τα Σεπτεμβριανά και τα γεγονότα του ΄64 οι ρωμιοί και ζει τον αγώνα που έκαναν να στήσουν μια νέα ζωή όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα.

Ακούστε την εκπομπή εδώ 
Κουβέντες μακρινές, Φωνή της Ελλάδος (06/10/2025)