Το βιβλίο Όψεις Εργασιακής Ενσωµάτωσης των Προσφύγων διασταυρώνεται µε τον αποτρεπτικό χαρακτήρα της µεταναστευτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και µε τη διαδικασία αποδιάρθρωσης της εγχώριας κοινωνικής πολιτικής κατά την τελευταία δεκαπενταετία.
Το πλαίσιο υποδοχής των προσφύγων και η απουσία στοχευµένων πολιτικών απασχόλησης λειτουργούν, εµµέσως, προπαρασκευαστικά για τη διοχέτευσή τους στις πιο επικίνδυνες, κακοπληρωµένες και απαιτητικές θέσεις εργασίας σε τοµείς όπου η ελληνική οικονοµία έχει ανάγκη από φθηνό εργατικό δυναµικό (τουρισµός, εστίαση, αγροτικός χώρος).
Οι έννοιες της ατοµικής ευθύνης, της ευελιξίας και της απασχολησιµότητας δεσπόζουν στο λεξιλόγιο των πολιτικών απασχόλησης ενδυναµώνοντας µια δυσοίωνη εργασιακή και, κατ’ επέκταση, κοινωνική προοπτική.
Πού μένουν, πού εργάζονται, ποιος τους φροντίζει;
Του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου, alterthess.gr
Λίγο πριν το Πάσχα, η Βουλή ψήφισε τον νέο Κώδικα Μετανάστευσης (ν. 5038/2023). Πρόκειται για ένα κείμενο 191 σελίδων και 180 άρθρων, που αναρτήθηκε για να συζητηθεί για μία μόλις εβδομάδα – δηλαδή για τα μάτια του κόσμου. Αν πιστέψουμε την κυβέρνηση, στόχος του νέου –μετά το 2014– Κώδικα ήταν «η πληρέστερη ανταπόκριση της μεταναστευτικής πολιτικής στις σύγχρονες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και της ελληνικής οικονομίας» (Άρθρο 1). Για τις οργανώσεις των μεταναστών, το νομοσχέδιο δεν έπρεπε καν να έρθει προς ψήφιση: γράφτηκε και συζητήθηκε βιαστικά, έμεινε παγερά αδιάφορο για την κοινωνική ένταξη – και μόνο κατόπιν πίεσης, από την τελική του εκδοχή έφυγαν τα πιο κραυγαλέα από τα εμπόδια που έθετε, για να μην πάρουν άδεια διαμονής άνθρωποι που έφτιαξαν δεσμούς με τη χώρα σε δύσκολα χρόνια.
Κοινωνική πολιτική Ένας απλός τρόπος να σκεφτούμε την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου (τους εθνικούς κώδικες και τις ευρωπαϊκές οδηγίες, τα κλειστά κέντρα, τους φράχτες και τις επαναπροωθήσεις), είναι να τη δούμε ως κοινωνική πολιτική: δουλειά της είναι να θέτει τους όρους εισόδου, εργασίας και εγκατάστασης των μεταναστών σε κάθε χώρα, άρα να ρυθμίζει την πρόσβαση στις υπηρεσίες του (όποιου) κοινωνικού κράτους.
Διαχείριση πληθυσμού Αυτή η «δουλειά» αφορά πέντε, κυρίως, κατηγορίες ανθρώπων σε εξαναγκασμένη κίνηση (βγάζω τους φοιτητές, που αποτελούν ειδική περίπτωση): α) μετανάστες εργάτες· β) μέλη οικογενειών προς επανένωση· γ) μετανάστες και παιδιά μεταναστών που υπόκεινται στο δίκαιο της ιθαγένειας· δ) «παράτυπους» (στην ευρωπαϊκή αργκό) μετανάστες· και ε) αιτούντες άσυλο ή δικαιούχους άλλου καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Γνωστή, κοινή και αυτονόητη, η κατηγοριοποίηση που μόλις ανέφερα είναι το πιο απλό παράδειγμα διαχείρισης πληθυσμού: κάθε κατηγορία πληθυσμού σε κίνηση υπόκειται σε άλλες δικαιϊκές μέριμνες, συνδέεται με άλλες διεθνείς οργανώσεις (ILO, Ύπατη, ΔΟΜ κ.ά), έχει διαφορετικό πολιτικό στάτους και συνδέεται με άλλα πολιτικά διλήμματα στις χώρες υποδοχής (στο «τρίγωνο» ασφάλειας, ανάπτυξης και ένταξης).
Κοινωνική ένταξη/ενσωμάτωση, δηλαδή κοινωνικά δικαιώματα Ό,τι κάνουν οι χώρες υποδοχής για καθεμιά από τις κατηγορίες αυτές, καθρεφτίζει πολιτικές που αφορούν τον γενικό/εθνικό πληθυσμό. Έτσι, οι πολιτικές για την εργασία, την υγεία ή τη στέγαση προσφύγων και μεταναστών είναι πάντα δυό πράγματα μαζί: πρώτα αυτό που γίνεται ήδη για την εργασία, την υγεία και τη στέγαση και αφορά τον γενικό πληθυσμό – και, ταυτόχρονα, αυτό που θέλει να κάνει η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικά με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Η κοινωνική ένταξη (ή η απουσία της), είναι ταυτόχρονα και κοινωνική πολιτική, και διαχείριση πληθυσμών.
Απ’ αυτή τη σκοπιά έχει τη σημασία του ότι το βιβλίο για την εργασία των προσφύγων, που συζητάμε στο σημείωμα αυτό, το υπογράφουν ένας καθηγητής Δημογραφίας –ο Χρήστος Μπάγκαβος– και ένας καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής –ο Νίκος Κουραχάνης–, παντειακοί και οι δύο. Οι συγγραφείς μάς εξηγούν ότι η εργασία είναι πλευρά της κοινωνικής ενσωμάτωσης: γύρω από αυτή την έννοια οργανώνεται το βιβλίο. Μας λένε λοιπόν ότι, σε πολύ γενικές γραμμές, κοινωνική ενσωμάτωση είναι η δυνατότητα κοινωνικής συμμετοχής – δυνατότητα που προϋποθέτει να έχεις πρόσβαση σε υλικά και άυλα αγαθά που διασφαλίζουν αξιοπρέπεια: σπίτι, εισόδημα, υγεία, αίσθημα σταθερότητας. Για να υπάρχει «κοινωνική ενσωμάτωση» των «ξένων», τότε αυτή θα πρέπει να «στοχεύει σε όλες τις πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της κοινωνίας υποδοχής» (σ. 18). Το βασικό, εδώ, είναι η εργασία. (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Δ. Π. Αναγνωστόπουλος, alterthess.gr, 13/05/2023
Συνέντευξη του Νίκου Κουραχάνη στην Ντίνα Δασκαλοπούλου για την Εφημ. Συντακτών
Προσεγγίζουμε τη ζωή των προσφύγων στα κέντρα κράτησης όχι μόνο σαν μια απάνθρωπη μορφή διαβίωσης καθ’ εαυτή, αλλά και ως μια διαδικασία που τους προετοιμάζει στο να είναι δεκτικοί να αναλάβουν οποιαδήποτε εργασιακή συνθήκη.
Με νωπό ακόμα το εκλογικό αποτέλεσμα του Μαΐου και με τις δεύτερες κάλπες μπροστά μας, ο ζοφερός εκλογικός συσχετισμός προοιωνίζεται ζόρικες μέρες για όλους μας -για ευνόητους λόγους, ακόμα πιο δύσκολες για όσους επιβιώνουν σε συνθήκες ευαλωτότητας. Ετσι, το βιβλίο που συνυπογράφει με τον Χρήστο Μπάγκαβο για την εργασιακή ενσωμάτωση των προσφύγων και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος είναι μόνο η αφορμή για να συνομιλήσει κανείς με τον επίκουρο καθηγητή Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Νίκο Κουραχάνη.
● Στο βιβλίο που κυκλοφορήσατε πρόσφατα με τον Χρ. Μπάγκαβο, μελετάτε τη (μη) ενσωμάτωση των προσφύγων στην αγορά εργασίας. Τι σημαίνει αυτό για όσους ικέτες καταφέρνουν να φτάσουν ζωντανοί στη χώρα μας, αλλά και για την Ελλάδα την ίδια;
Σε αυτό το βιβλίο προσπαθούμε να πάμε λίγο παραπέρα το τι βαθύτερες λειτουργίες επιτελούνται από το αντικοινωνικό πλαίσιο υποδοχής για τους πρόσφυγες, το οποίο έχουμε επισημάνει ως εύρημα σε προγενέστερες εργασίες μας. Εν προκειμένω, λέμε ότι η αντικοινωνική μεταχείριση δεν είναι μόνο η απώθηση ή ο αβίωτος βίος στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αντιθέτως, οι απάνθρωπες συνθήκες υποδοχής μπορεί να επιφέρουν, ευρύτερα, χρήσιμες λειτουργίες για τον εγχώριο καπιταλισμό. Η εξαθλιωμένη ζωή είναι πιο δεκτική στο να κάνει οτιδήποτε χρειάζεται για να ζήσει λίγο καλύτερα, έστω και αν εξακολουθεί να διάγει σε μια συνθήκη εξαθλίωσης.
Επομένως, προσεγγίζουμε τη ζωή των προσφύγων στα κέντρα κράτησης όχι μόνο σαν μια απάνθρωπη μορφή διαβίωσης καθ’ εαυτή, αλλά και ως μια διαδικασία που τους προετοιμάζει στο να είναι δεκτικοί να αναλάβουν οποιαδήποτε εργασιακή συνθήκη τούς προσφερθεί με βάση τις ανάγκες του εγχώριου καπιταλισμού (στην εστίαση, στον τουρισμό, στη σεξεργασία, στα χωράφια). Είναι προτιμότερο να ζεις σε ένα σπίτι με άλλους δέκα, παρά στη Μόρια. Είναι προτιμότερο να δουλεύεις δέκα ώρες για είκοσι ευρώ, παρά να μην έχεις να φας. Το πλαίσιο των συνθηκών υποδοχής που έχουν διαμορφώσει η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ελληνικό κράτος, ως θανατοπολιτικός εργολάβος της, προλειαίνει το έδαφος για τέτοιες προτιμήσεις.
● Η έρευνά σας εστιάζει στους ευάλωτους και στις κοινωνικές πολιτικές. Τα τελευταία 13 χρόνια, με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ακολουθεί η χώρα, όλο και περισσότεροι φτωχοποιούνται, ενώ το κράτος αποσύρεται και από αυτές τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις του. Πώς θα συνοψίζατε σε έναν φοιτητή σας την εικόνα της χώρας των μνημονίων;
Στη μετά 2010 εποχή, συνδυάζονται η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων με τη βίαιη αποδιάρθρωση του κοινωνικού κράτους. Με απλά λόγια, τη στιγμή που τα κοινωνικά προβλήματα διογκώνονται, η κοινωνική στήριξη από τους επίσημους θεσμούς εκπλήρωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων περικόπτεται απότομα και βίαια, ελέω των πολιτικών λιτότητας. Η διαδικασία αυτή –που την είδαμε αρχικά να εφαρμόζεται μέσα από τις μνημονιακές επιταγές– επιφέρει, αναπόφευκτα, τη γενίκευση της κοινωνικής επισφάλειας. Τα μνημόνια εγκαινίασαν και νομιμοποίησαν διαδικασίες ανεστραμμένης αναδιανομής και καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας.
Κοινώς, η γενιά μου και οι επόμενες είναι οι πρώτες που ζουν με χειρότερους όρους από τις προηγούμενες, ώστε οι οικονομικές ελίτ σε δύσκολους καιρούς να ευημερούν μέσα από τον δικό μας μόχθο. Μάλιστα, πρόκειται για μια εικόνα που καθίσταται διαρκώς ζοφερότερη, αν αναλογιστούμε το πώς οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις διαχειρίστηκαν τα μεταγενέστερα τοπία κρίσης. Η διαχείριση του προσφυγικού και της υγειονομικής κρίσης ανέδειξαν ότι το βαρέλι της κοινωνικής αποκτήνωσης των σύγχρονων ευρωπαϊκών ηγεσιών δεν έχει πάτο. Η υφιστάμενη στεγαστική και ενεργειακή κρίση αλλά και το καθεστώς ακρίβειας τυγχάνουν προϊόντα διαχείρισης με ένα πανομοιότυπο πνεύμα ανεστραμμένης αναδιανομής και καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας: με τα pass από τα κρατικά ταμεία να διοχετεύονται με τη μορφή επιδότησης στους ολιγάρχες.
● Η πανδημία λειτούργησε ως ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εργαλείο στη σκλήρυνση της αυταρχικής δημοκρατίας αλλά και στην περαιτέρω εμπορευματοποίηση δημόσιων αγαθών.
Σε μια πρωτόγνωρη στιγμή για όλους μας, όπως αυτή της πανδημίας Covid-19, είδαμε ότι η συνθήκη κατεπείγοντος, όπως άλλωστε και οι προηγούμενες στιγμές κρίσης, εργαλειοποιήθηκε για την προώθηση ακόμα πιο επιθετικών κοινωνικών απορρυθμίσεων: την κατάργηση του οκτάωρου και την περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, την ιδιωτικοποίηση του πυλώνα της επικουρικής ασφάλισης, τη θεσμοθέτηση της πανεπιστημιακής αστυνομίας και τον Νόμο Κεραμέως που προδιαγράφει τη λειτουργία ενός πανεπιστημίου με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και, φυσικά, τη θεσμοθέτηση του Πτωχευτικού Νόμου που ανοίγει το έδαφος για μαζικούς πλειστηριασμούς λαϊκής κατοικίας που θα γίνουν καθημερινότητα μετά τις εκλογές της 25ης Ιούνη. Ολοι αυτοί οι νόμοι ψηφίστηκαν εν μέσω πανδημίας και στεγαστικού εγκλεισμού και δεν είχαν καμία σχέση με τη διαχείριση της πανδημίας.
● Ωστόσο, το εκλογικό σώμα που προσήλθε στις κάλπες δεν φαίνεται να τα έλαβε όλα αυτά υπόψη. Πώς διαβάζετε εσείς το εκλογικό αποτέλεσμα;
Δεν είμαι αρμόδιος για μια τέτοια ανάλυση. Ως πολίτης θα πω ότι είμαι βαθιά απογοητευμένος από τη λαϊκή ετυμηγορία, ωστόσο αυτή οφείλει να γίνει σεβαστή. Οπως σχολιάστηκε σε παρέες, μάλλον δεν «ζουν ανάμεσά μας» αλλά εμείς «ζούμε ανάμεσά τους». Δεν είμαστε μέλη μια πολιτικής κοινότητας στην οποία κυριαρχούν οι αξίες του αλτρουισμού και της αλληλεγγύης, αλλά του μικροαστισμού και του ατομικισμού. Οσο στενάχωρο είναι αυτό, άλλο τόσο πραγματικό είναι.
Η Αριστερά, μετά τη συνθηκολόγηση του 2015, δεν έχει πολιτικό όραμα. Αυτό είναι αποκαρδιωτικό. Πάμε, ξανά, σε γραμμή άμυνας. Οι πολιτικοί μας πρόγονοι έχουν ζήσει πολύ σκληρές στιγμές. Εμείς είμαστε άβρεχτοι. Θα ξαναβρεθούμε εκεί, στην άμυνα και τις κοινωνικές αντιστάσεις, υπερασπιζόμενοι αδιαπραγμάτευτα ως κόκκινη γραμμή την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εφόσον οι συσχετισμοί στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο είναι αρνητικοί, ας στραφούμε στο μικρο-επίπεδο των κοινωνικών μας χώρων. Είναι βέβαιο ότι εκεί μπορούμε να δημιουργήσουμε σπάνιους βιότοπους αλληλεγγύης – συμβατούς με μια αχτίδα ελπίδας για το μέλλον, όποτε αυτή έλθει.
Ντίνα Δασκαλοπούλου, Εφημ. Συντακτών 20/06/2023
Διαβάστε εδώ τα περιεχόμενα και τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
Το Εργασιακό Ζήτημα των Προσφύγων ως Θεμελιώδης Συνιστώσα της κοινωνικής ενσωμάτωσης: Διαβάστε εδώ ένα άρθρο της Δέσποινας Καρασάββα, socialpolicy.gr 15/05/2023
Συζήτηση με αφορμή το βιβλίο του Γιάννη Κουζή ''Η Μεγάλη Εργασιακή Απορρύθμιση'' & το βιβλίο των Χρήστου Μπάγκαβου και Νίκου Κουραχάνη ''Όψεις Εργασιακής Ενσωμάτωσης των Προσφύγων''.
Το Εργαστήριο Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου διοργάνωσε επιστημονική ημερίδα με θέμα: ''Εργασιακή Απορρύθμιση και Ευαλωτότητα στους Καιρούς της Ελάχιστης Κοινωνικής Προστασίας'' (16/05/2023, Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα ΙΙ, Πάντειο Πανεπιστήμιο).
Χαιρετισμός: Σταύρος Μαυρουδέας (Καθηγητής, Διευθυντής Εργαστηρίου Κοινωνικής Πολιτικής) Εισαγωγή-Συντονισμός: Δημήτρης Καλτσώνης (Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου).
Για το βιβλίο μίλησαν οι: Δέσποινα Παπαδοπούλου (Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου) Κώστας Δημουλάς (Αναπληρωτής Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου) Απόστολος Καψάλης (Διδάσκων Παντείου Πανεπιστημίου). Ακολούθησαν παρεμβάσεις από εργατικά σωματεία, μεταναστευτικές οργανώσεις και συλλογικότητες.
Προσθήκη στο καλάθι
