Η ώρα έχει πάει 17:00. Αποσυνδέεστε από την πλατφόρµα της δουλειάς, χαιρετώντας τους συναδέλφους, ελπίζοντας να µη σας θυµηθεί ο προϊστάµενος αργότερα και ζητάει να συνδεθείτε ξανά. Βάζετε να δείτε λίγο Netflix, ενώ σκέφτεστε πόσο κουρασµένοι είστε και πόσο βαριέστε να µαγειρέψετε. Παραγγέλνετε κάτι από µία εφαρµογή στο κινητό ενώ σκέφτεστε ποια λίστα να βάλετε να παίζει στο Spotify. Οι πλατφόρµες είναι εδώ, στη δουλειά µας, στις ώρες ξεκούρασης, µας «βοηθάνε» να φάµε, να δούµε σειρές και να βρούµε ταξί αργά το βράδυ. Τι είναι όµως οι πλατφόρµες; Πώς λειτουργούν; Σε τι στοχεύουν;
Ο Nick Srnicek, σε ένα βιβλίο που θεωρείται ήδη κλασικό, µας εισάγει στον καπιταλισµό της πλατφόρµας. Ανιχνεύει τις ρίζες του στην κρίση της δεκαετίας του ’70 αλλά και στις αρχές της νέας χιλιετίας. Παρουσιάζει τα διαφορετικά είδη πλατφορµών, την ακόρεστη δίψα τους για δεδοµένα αλλά και τις επιδράσεις τους σε όλες τις σφαίρες της κοινωνίας. Πάνω από όλα, σε αυτό το σύντοµο και πλούσιο βιβλίο, ο Srnicek απαντάει στο ερώτηµα γιατί ο σύγχρονος καπιταλισµός ερωτεύτηκε τις πλατφόρµες.
Διαβάστε εδώ τα περιεχόμενα και εδώ ένα ενδεικτικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Διαβάστε την προδημοσίευση του βιβλίου στο info-war.gr .
Ακούστε εδώ την εκπομπή Ψηφιακές Κυριακές με την Βάλια Καϊμάκη Ερτ πρώτο, σε μια συζήτηση με τους μεταφραστές του βιβλίου (00:12:06).
Παρουσίαση από τον Aντώνη Φάρα για το The Press Project
Στο βιβλίο αυτό ο Srnicek επιχειρεί να παρουσιάσει μια ιστορική αφήγηση για την ανάδυσης της σύγχρονης ψηφιακής οικονομίας. Τα βασικά ζητήματα με τα οποία ασχολείται είναι οι όροι συγκρότησης της ψηφιακής οικονομίας, η δυνατότητα ορισμού της καθώς και οι προοπτικές – τώρα και στο μέλλον.
Πώς κατέστη δυνατή η ψηφιακή οικονομία;
Η προφανής απάντηση στο παραπάνω ερώτημα – η απάντηση που θα δινόταν στα περισσότερα τεχνολογικά τμήματά – είναι ότι η ψηφιακή οικονομία κατέστη δυνατή χάρη στην ανάπτυξη του διαδικτύου και των τεχνολογιών τηλεπικοινωνιών, των οποίων η οικονομική δυναμική ήταν ήδη εμφανής από τη δεκαετία του 1990. Ως συνέπεια, πρωτοπόροι επενδυτές άρχισαν να αγοράζουν νεοσύστατες εφαρμογές διαδικτύου με τις φυσικές και εικονικές υποδομές τους. Είναι όμως έτσι;
Ξεκινώντας από την δουλειά του Brenner σχετικά με την υπερπαραγωγή στις προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες στο σύνολό τους, ο συγγραφέας προσφέρει μία γενεαλογία της “ψηφιακής οικονομίας”. Ο συγγραφέας μας λέει ότι από την κρίση του 1970 και τις επακόλουθες δημοσιονομικές προσαρμογές, οι αμερικανικές εταιρείες μπόρεσαν να επωφεληθούν από τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής και της εργατικής νομοθεσίας. Στόχος ήταν η απόδοση των επενδύσεων να επιστρέψει στο προηγούμενο επίπεδο προ της κρίσης του 1970, μόλις μειωνόταν το κόστος εργασίας. Ο Srnicek σημειώνει μία καθοριστική μεταβολή: ηαμερικανική βιομηχανία αναπροσανατολίστηκε σε μια επιλογή του Τογιοτισμού έναντι του Φορντισμού, μία επικράτηση του just-in-time αντί του προηγούμενου just-in-case.
Η ύφεση ωστόσο επανήλθε και το κεφάλαιο έσπευσε να επιστρέψει από τον πραγματικό τομέα στον “ελκυστικό φάρο της νέας οικονομίας”. Το κατά κύριο λόγο μη εμπορικό διαδίκτυο ήταν ένα τεράστιο πεδίο για την εμπορευματοποίηση, πρώτα των ίδιων των υπηρεσιών επικοινωνίας και στη συνέχεια των τεχνολογιών που προέκυψαν από αυτές, συμπεριλαμβανομένου του λογισμικού, του υλικού κ.λπ.
Μια νέα αγορά – η αγορά του διαδικτύου – δημιουργήθηκε από χιλιάδες εταιρείες, πολλές από τις οποίες δεν απέφεραν κέρδη, εφόσον οι επενδυτές και οι μέτοχοι απαιτούσαν πάνω απ’ όλα ανάπτυξη – αύξηση της βάσης χρηστών και του μεριδίου αγοράς. Ο Srnicek μοιράζεται μια σημαντική παρατήρηση: τότε γεννήθηκε τοεπιχειρηματικό μοντέλο “μεγέθυνση πριν τα κέρδη” των τεχνολογικών εταιρειών – το οποίο εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα, εκθέτοντας την επιθυμία της αγοράς για μονοπωλιακή δύναμη. Tην ίδια περίοδο σημειώθηκε επίσης η απογείωση του χρηματιστηρίου, “που αρχικά προκλήθηκε από τη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης των δανείων και των τόκων και την αύξηση των εταιρικών κερδών”. Ο ενθουσιασμός των επενδυτών δεν γνώρισε όρια και το 2000 οι ετήσιες επενδύσεις στον τομέα της τεχνολογίας (διαδίκτυο και περιφερειακά) γιγαντώθηκαν. Αυτό οδήγηση στη λεγόμενη φούσκα των “dot-com”.
Σε αυτό το σημείο, η μακροοικονομική ανάλυση του Srnicek στον Καπιταλισμό της Πλατφόρμας έρχεται κοντά στο κύριο αντικείμενο μελέτης: τις ψηφιακές πλατφόρμες. Το κοινωικοοικονομικό τοπικό που έστρεψε κεφάλαια προς αυτή την αγορά περιλάμβανε: λιτότητα, αμέτρητες προσπάθειες χειραγώγησης του επιτοκίου δανεισμού, έκτακτες τραπεζικές διασώσεις και τελικά τη μεταφορά του ιδιωτικού χρέους στη δημόσια σφαίρα (η οποία στη συνέχεια προκάλεσε τεράστιες διαμαρτυρίες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη). Πως σχετίζονται αυτά με την ταχεία ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας που γνωρίζουμε σήμερα;
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Γράφει ο Α. Φάρας, The Press Project
Βιβλιοπαρουσίαση του Παναγιώτη Σωτήρη για το in.gr Ο καπιταλισμός και οι πλατφόρμες του
Ένα βιβλίο για τις μεταλλαγές του καπιταλισμού στην ψηφιακή εποχή
Ζούμε ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας μέσα σε ψηφιακές εφαρμογές και πλατφόρμες. Έχουμε προφίλ σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Χρησιμοποιούμε εφαρμογές, όταν θέλουμε να βρούμε ένα ταξί ή όταν αναζητούμε ένα κατάλυμα για μερικές μέρες. Κάνουμε μαζικές παραγγελίες στις ψηφιακές πλατφόρμες, από φαγητό και ρούχα μέχρι βιβλία και τραγούδια. Οι εταιρείες στις οποίες ανήκουν αυτές οι ψηφιακές εφαρμογές και πλατφόρμες είναι από τις μεγαλύτερες στον πλανήτη, με ορισμένες από αυτές να έχουν κεφαλαιοποίηση μεγαλύτερη από το ΑΕΠ αναπτυγμένης χώρας.
Όμως, ποια είναι η πολιτική οικονομία γύρω από αυτές τις πλατφόρμες και αυτές τις εφαρμογές; Αυτό είναι ένα κρίσιμο θεωρητικό (και σε τελική ανάλυση πολιτικό) ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί με γενικολογίες για τα περιθώρια ανάπτυξης που έχουν. Ούτε μπορεί κανείς να πει ότι απλώς προσφέρουν μία υπηρεσία και άρα εισπράττουν ένα εισόδημα για αυτήν και ότι ο μεγάλος όγκος υπηρεσιών που προσφέρουν εξηγεί το υψηλό εισόδημα και άρα και την αντίστοιχα υψηλή κερδοφορία. Αυτό ήταν που κατέστησε πρωτοποριακό το βιβλίο του Νικ Σέρνιτσκ (Nick Srnicek) «Ο καπιταλισμός τα πλατφόρμας» όταν πρωτοκυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2016, αλλά και κάνει παραπάνω από καλοδεχούμενη την έκδοσή του στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τόπος, σε μετάφραση και επίμετρο του Γιώργου Μαριά και του Αλέξανδρου Μινωτάκη.
Τα δεδομένα ως πεδίο επένδυσης
Ο Σέρνιτσκ υποστηρίζει ότι οι πλατφόρμες είναι ένας νέος τύπος εταιρείας, που παρέχει την υποδομή για τη διαμεσολάβηση διαφορετικών ομάδων χρηστών και στηρίζεται στην κρίσιμη ιδιοκτησία λογισμικού. Αυτό που κάνουν είναι να εξάγουν διαρκώς δεδομένα από φυσικές διαδικασίες, από παραγωγικές διαδικασίες και από τις ίδιες τις διαρκείς ψηφιακές πρακτικές και αλληλεπιδράσεις των χρηστών τους. Ουσιαστικά, «ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα έχει βρει μια τεράστιας κλίμακας πρώτη ύλη για να ιδιοποιηθεί: τα δεδομένα. Μέσω μιας αλληλουχίας εξελίξεων, η πλατφόρμα έχει γίνει σταδιακά ο κυρίαρχος τρόπος οργάνωσης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, ώστε να μπορούν να μονοπωλούν, να εξάγουν, να αναλύουν, να χρησιμοποιούν και να πουλούν αυτά τα δεδομένα» (σ. 102).
Προφανώς, σε αρκετές περιπτώσεις οι πλατφόρμες χρεώνουν για τη χρήση, κάτι που παραπέμπει στην «παραδοσιακή» έννοια της υπηρεσίας, όμως συχνά τα δεδομένα που εξάγουν προέρχονται από τις διαρκείς αλληλεπιδράσεις των χρηστών με αυτές τις διαδικτυακές πλατφόρμες, στοιχείο που έχει γεννήσει το ερώτημα εάν έχουμε να κάνουμε με μια «δωρεάν εργασία» που υφίσταται εκμετάλλευση. Ο Σέρνιτσκ, αντίθετα, υπογραμμίζει ότι τα δεδομένα που αξιοποιούνται είναι τα επεξεργασμένα και αυτό εξηγεί την απήχηση των διαφημιστικών πλατφορμών, όπως είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που κυρίως εμπορεύονται τη δυνατότητα στοχευμένων διαφημίσεων. Όμως, ακόμη και οι «λιτές» πλατφόρμες, όπως ο Σέρνιτσκ χαρακτηρίζει τις πλατφόρμες που επιτρέπουν π.χ. την εύρεση ταξί, σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στα δεδομένα που σωρεύουν για τους οδηγούς, την απόδοσή τους, τις «αξιολογήσεις» των πελατών. Παρ’ όλα αυτά η πρόβλεψή του ήταν ότι η βασική τάση θα ήταν η απόσπαση προσόδου για την παροχή υπηρεσιών.
Tεχνολογία και μετασχηματισμοί
Το βασικό θεωρητικό πλεονέκτημα του βιβλίου του Σέρνιτσκ δεν είναι ότι απλώς ότι άνοιξε έναν δρόμο για τη μελέτη των αλλαγών στην ψηφιακή οικονομία. Κυρίως δείχνει ότι σε πείσμα μιας σχεδόν κυρίαρχης ρητορικής δεν έχουμε να κάνουμε με τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά με κοινωνικούς μετασχηματισμούς που αφορούν, όμως, σε τελική ανάλυση μια ταξική σχέση, αλλά και τις αντιφάσεις ενός καπιταλισμού που μετά την μεγάλη δομική κρίση του 2008 δεν έχει καταφέρει να ανακτήσει ούτε μια ανάλογη ικανότητα τομών στην παραγωγικότητα ούτε προηγούμενα επίπεδα κερδοφορίας, την ώρα που υπάρχει μια τεράστια συσσώρευση ρευστότητα στη χρηματοπιστωτική σφαίρα που συχνά καταλήγει ως χρηματοδότηση και στις πλατφόρμες. Στοιχεία που δείχνουν, άλλωστε, γιατί ο καπιταλισμός της πλατφόρμας είναι σε μεγάλο βαθμό ένας νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός, ένας καπιταλισμός των απορρυθμισμένων αγορών και των ελαστικών εργασιακών σχέσεων.
Το επίμετρο των δύο μεταφραστών και επιμελητών της έκδοσης, του Γιώργου Μαριά και του Αλέξανδρου Μινωτάκη, δεν σχολιάζει μόνο τις βασικές θέσεις του Σέρνιτσκ αλλά και εξετάζει το κρίσιμο ερώτημα εάν υπάρχει μια εναλλακτική στον «καπιταλισμό της πλατφόρμας». Από τη μια, στέκονται σε αυτό που ορίζουν ως «ψηφιακό εργατισμό», δηλαδή τον συνδυασμό ανάμεσα στην μαχόμενη έρευνα της εργασιακής συνθήκης στις πλατφόρμες με την προσπάθεια για (αυτο)οργάνωση των εργαζομένων σε αυτές ενάντια στην επισφάλεια και την εκμετάλλευση. Από την άλλη, εξετάζουν το ερώτημα εάν μπορούν να υπάρξουν συνεργατικές συνεταιριστικές πλατφόρμες, ως προσπάθεια να αναδειχτούν τα ψηφιακά «κοινά» που μπορούν να φέρουν οι πλατφόρμες ενάντια στη συστηματική προσπάθεια «περίφραξής» τους, δυναμική που δεν τη θεωρούν πάντως ανταγωνιστική σε μια πρακτική «ψηφιακού εργατισμού». Ωστόσο, δεν παραλείπουν να υπογραμμίσουν ότι αυτό που τελικά απαιτείται είναι μια συνολικότερη δυναμική κοινωνικού μετασχηματισμού προς μια μετακαπιταλιστική συνθήκη που θα έδινε τελικά και μια διαφορετική κατεύθυνση και στην ίδια την τεχνολογική ανάπτυξη.
Μια πλατφόρμα για τον σοσιαλισμό; Σε μια εναλλακτική ιστορική προοπτική θα μπορούσαμε να φανταστούμε, όπως υπογραμμίζουν και οι δύο μεταφραστές, μηχανές αναζήτησης που δεν θα εμπορεύονταν τα επεξεργασμένα δεδομένα ή πλατφόρμες που θα λειτουργούσαν για τον αποτελεσματικότερο συντονισμό κοινωνικά χρήσιμων δραστηριοτήτων. Μόνο που θα απαιτούσαν ένα συνολικότερο κοινωνικό μετασχηματισμό, που ορίζοντα δεν θα είχε απλώς κάποιες συνεργατικές πρακτικές, αλλά έναν συνολικότερο δημοκρατικό, συμμετοχικό και όχι αγοραίο έλεγχο των κοινωνικοτεχνικών συστημάτων.
γράφει ο Παναγιώτης Σωτήρης Tα Νέα (08/5/2024)
Γράφει ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος για την Εποχή
Η απουσία μιας tech-savvy Αριστεράς
Η μετάφραση του βιβλίου του Nick Srnicek ήταν απαραίτητη, όχι μόνο γιατί οι ψηφιακές πλατφόρμες αγκαλιάζουν όλο και περισσότερες πλευρές της ζωής μας, και άρα πρέπει να ξέρουμε τι είναι και πώς λειτουργούν, αλλά και γιατί, όντας ο πλέον δυναμικός κλάδος του καπιταλισμού, συνεισφέρει τα μέγιστα στη νομιμοποίησή του. Για την ακρίβεια, το μέγεθος του κλάδου είναι αντιστρόφως ανάλογο της επίδρασής του στην οικονομική και την κοινωνική ζωή. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό που ο συγγραφέας κατάφερε στο μικρής έκτασης βιβλίο του –που ευχόμαστε να βοηθήσει στη διάδοσή του– να μας δώσει ένα ευκρινές περίγραμμα των αιτιών της ανόδου των ψηφιακών πλατφορμών, του τρόπου λειτουργίας τους, καθώς και των πιθανών εξελίξεων οι οποίες αναμένεται να έχουν μεγάλη πολιτική σημασία.
Ο συγγραφέας πολύ εύστοχα τοποθετεί την άνοδο των ψηφιακών πλατφορμών στο πλαίσιο του μακρού κύματος ύφεσης, που ξεκίνησε με την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ’70 και έφτασε μέχρι τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Την αντιμετωπίζει ως μια απάντηση σε αυτές τις κρίσεις. Ως ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο σε αναζήτηση υπέρβασης του φορντισμού, επέκτασης της κερδοφορίας και μείωσης του κόστους. Το νέο αυτό επιχειρηματικό μοντέλο προέκυψε σε συνθήκες πλεονάζοντος κεφαλαίου και εργατικού δυναμικού, ενώ εστίασε σε ένα άυλο προϊόν, τα δεδομένα. Πρόκειται για δωρεάν πόρους που από τη δεκαετία του ’90 άρχισαν να γίνονται αντικείμενο εμπορευματοποίησης. Τα δεδομένα ήταν, όπως προσφυώς αναφέρει ο συγγραφέας, σαν το πετρέλαιο: πρέπει να εξαχθούν, να διυλιστούν, να αποθηκευτούν, για να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Οι πλατφόρμες όμως δεν στόχευαν μόνο στη διάσωση της κερδοφορίας. Ταυτόχρονα, αποτελούσαν κομμάτι της επίθεσης στην εργατική τάξη: συμπίεση του εργατικού κόστους, μισθός με το κομμάτι, μετατροπή των εργαζομένων σε ελεύθερους επαγγελματίες στους οποίους μετακυλίονται όλα τα κόστη.
Πολύ χρήσιμη αποδεικνύεται και η κατηγοριοποίηση των πλατφορμών, δηλαδή των διαφορετικών ψηφιακών υποδομών που φέρνουν σε επαφή παρόχους υπηρεσιών, πελάτες και διαφημιστές. Ο συγγραφέας διακρίνει τις διαφημιστικές πλατφόρμες (π.χ. Google, Facebook), τις πλατφόρμες υπολογιστικού νέφους (π.χ. Amazon), τις βιομηχανικές πλατφόρμες που μεσολαβούν μεταξύ εργοστασίων και καταναλωτών μειώνοντας κόστη και χρόνους, τις πλατφόρμες προϊόντων, όπου νοικιάζεις κάτι που δεν σε συμφέρει να αγοράσεις, και τις λιτές πλατφόρμες που φέρνουν σε επαφή πελάτες και εργαζομένους (π.χ. Uber). Ειδικά το τελευταίο είδος αποτελεί μοντέλο ακραίας εξωτερικής ανάθεσης, καθώς οι εταιρίες αυτές δεν διαθέτουν κανένα περιουσιακό στοιχείο.
Οι πλατφόρμες λοιπόν παρέχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στις εταιρείες, το οποίο όμως, όπως καταδεικνύει ο Srnicek, μπορεί να λειτουργήσει μόνο σε μονοπωλιακές συνθήκες. Αλλιώς δεν είναι βιώσιμες. Πώς όμως οι ψηφιακές πλατφόρμες ενισχύουν τα μονοπώλια; Συνεχής επέκταση της εξαγωγής δεδομένων, κυρίαρχη θέση στην αγορά, περίφραξη των οικοσυστημάτων: Η οικονομία των πλατφορμών, αντί για το τέλος της ιδιοκτησίας, οδηγεί στη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας, και μάλιστα της ιδιοκτησίας των υποδομών της κοινωνίας. Καθώς καταγράφεται η κάθε μας κίνηση –επιφέροντας μεγάλο πλήγμα στην ιδιωτικότητα–, συσσωρεύεται και αναλύεται ένας τεράστιος όγκος προσωπικών δεδομένων. Οι χρήστες πηγαίνουν όπου είναι ήδη και άλλοι χρήστες. Στη συνέχεια, ακολουθούν συγχωνεύσεις και εξαγορές εταιριών. Στο τέλος, περίκλειστες πλατφόρμες σε «δένουν» ως χρήστη ή καθιστούν την έξοδο από την πλατφόρμα μη συμφέρουσα. Βέβαια, η θέση τους –καίτοι μονοπωλιακή– δεν παύει να είναι επισφαλής. Αφενός ακόμα και ισχυρές και σύνθετες πλατφόρμες εξαρτώνται από τις διαφημίσεις, αφετέρου πολλές λιτές πλατφόρμες είναι ζημιογόνες στην προσπάθειά τους να κατισχύσουν και να κατακτήσουν μονοπωλιακή θέση, μέσα από την πώληση της υπηρεσίας στα όρια ή κάτω του κόστους.
Ποιο μπορεί να είναι το μέλλον τους υπό αυτές τις συνθήκες; Οι περιφράξεις; Η άνοδος των τιμών; Η χρεωκοπία; Οι συνεργατικές πλατφόρμες; Η κυβερνητική παρέμβαση κατά των μονοπωλίων, υπέρ της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και των εργαζομένων στις πλατφόρμες; Δημόσιες πλατφόρμες που θα λειτουργούν ως κοινά; Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά. Ο Srnicek θεωρεί όμως πως, για να αντιμετωπίσουμε την εν λόγω συνθήκη, πρέπει πρώτα να την κατανοήσουμε. Ομοίως, στο επίμετρό τους, οι μεταφραστές, Γιώργος Μαριάς και Αλέξανδρος Μινωτάκης, θεωρούν ότι υπάρχουν εναλλακτικές, όπως ο ψηφιακός εργατισμός (θυμηθείτε την απεργία στην E-food) ή οι συνεργατικές πλατφόρμες, ειδικά όσες εμπνέονται από την ιδέα της ομότιμης παραγωγής. Όπως όμως σημειώνουν πολύ εύστοχα, «προσεγγίσεις όπως αυτές […] επαναφέρουν το ζήτημα της ανάγκης μιας tech-savvy Αριστεράς για την εποχή μας, μιας Αριστεράς που θα καταλαβαίνει “τι λένε τα κομπιούτερς και οι αριθμοί”. Που θα μπορεί να περιγράψει με αδρές γραμμές πώς θα ήθελε να είναι ο κόσμος σε ένα υποκείμενο που είτε εργάζεται σε πλατφόρμες είτε καταναλώνει, επικοινωνεί, ενημερώνεται, διασκεδάζει με τη διαμεσολάβηση κάποιου ψηφιακού ολιγοπωλίου».
Δ. Παπανικολόπουλός, Εποχή (09/06/2024)
Γράφει ο Δημήτρης Γεωργικόπουλος για το Βήμα Ανατομία του νέου καπιταλισμού
«Ο καπιταλισμός, όταν ξεσπά μια κρίση, τείνει να αναδιαρθρωθεί. Νέες τεχνολογίες, νέες οργανωτικές μορφές, νέοι τρόποι εκμετάλλευσης, νέες μορφές εργασίας και νέες αγορές αναδύονται για να δημιουργήσουν έναν νέο τρόπο συσσώρευσης κεφαλαίου» παρατηρεί εύστοχα ο Νικ Σέρνιτσκ, λέκτορας Ψηφιακής Οικονομίας στο Κινγκδ Κόλετζ του Λονδίνου. Μετά την κρίση του 2008 το αφήγημα της καινοτομίας προβάλλει ως κατευθύνσεις του μέλλοντος τα big data, τη ρομποτική, το Internet of things, καταλήγοντας εσχάτως στην τεχνητή νοημοσύνη. Στο επίκεντρο όλων όμως βρίσκονται οι «πλατφόρμες» (Google, Facebook, Amazon, Uber, Airbnb και ούτω καθεξής), «ψηφιακές υποδομές που δίνουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης δύο η περισσότερων ομάδων».
Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας αναλύει μεθοδικά την οικονομική και κοινωνική σημασία του δομικού μετασχηματισμού της εποχής μας και η διάγνωσή του προειδοποιεί για την αυξανόμενη σε επικίνδυνο βαθμό μονοπωλιακή ισχύ των εκπροσώπων του.
Δημήτρης Γεωργικόπουλος, Βήμα 19/05/2024
Παρουσίαση στο Πριν από τον Βασίλη Μηνακάκη
Έχουν περάσει επτά χρόνια απ' όταν κυκλοφόρησε στα αγγλικά το βιβλίο του Nick Srnicek Ο καπιταλισμός της πλατφόρμα. Το διάστημα δεν είναι μεγάλο. Όμως, για τον τομέα που πραγματεύεται φαντάζει σημαντικό, καθώς οι εξελίξεις τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο, για παράδειγμα, η Uber και η Airbnb χαρακτηρίζονταν νεοφυείς επιχειρήσεις σήμερα είναι γιγαντιαίες.
Παρ’ όλα αυτά, η μελέτη του Srnicek κάθε άλλο παρά ξεπερασμένη είναι. Η αξία της απορρέει όχι από τον τρόπο με τον οποίο καταγράφει κάποια πρόσκαιρα στοιχεία, αλλά από το ότι αναδεικνύει ορισμένες σημαντικές και μεσομακροπρόθεσμες τάσεις και διαμορφώνει ορισμένα καίρια κριτήρια που, αν και δεν ενδύονται με την κλασική μαρξιστική ορολογία, εφάπτονται της μαρξιστικής μεθοδολογίας. Αυτές οι πλευρές είναι που κάνουν τον Καπιταλισμό της πλατφόρμας χρήσιμη αφετηρία για μια μαρξιστική προσέγγιση σύγχρονων φαινομένων της καπιταλιστικής οικονομίας.
Ήδη από τον πρόλογό του, ο Srnicek τοποθετεί ως εξής τον στόχο του βιβλίου: «Να κατανοήσουμε τις μεγάλες επιχειρήσεις τεχνολογίας, αντιμετωπίζοντάς τες ως οικονομικούς παράγοντες στο πλαίσιο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής» (σ. 19).
Τι εννοεί με τον όρο πλατφόρμα; Οι πλατφόρμες είναι ψηφιακές υποδομές που δίνουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης (διαμεσολαβούν) μεταξύ δύο ή περισσότερων ομάδων. Είναι ένας τύπος καπιταλιστικών επιχειρήσεων, οι οποίες «τοποθετούνται ως μεσάζοντες που φέρνουν σε επαφή διαφορετιΗ μακροχρόνια πτώση της κερδοφορίας στη βιομηχανική δραστηριότητα έστρεψε τον καπιταλισμό στα ψηφιακά δεδομένα κούς χρήστες: πελάτες, διαφημιστές, παρόχους υπηρεσιών, παραγωγούς, προμηθευτές, ακόμα και φυσικά αντικείμενα»· αποτελούν «το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσονται οι δραστηριότητες των εν λόγω ομάδων» και «είναι κάτι παραπάνω από επιχειρήσεις του Διαδικτύου ή τεχνολογικές εταιρείες» (σ. 58-59)· Μάλιστα, η υποδομή που παρέχουν δεν είναι στατική: είναι δυναμική, μεταβαλλόμενη, ώστε να διευκολύνεται η αλληλεπίδραση. Αυτή τη δυνατότητα τους την παρέχει η συλλογή και κυρίως η επεξεργασία των μεγάλων δεδομένων (big data), τα οποία αντλούνται από ένα σύνολο πηγών.
Ο συγγραφέας θέτει ένα ερώτημα: μήπως η πραγματική επίδραση των πλατφορμών στην οικονομία δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική; Απαντώντας, σημειώνει ότι ο κλάδος της τεχνολογίας στις ΗΠΑ συμβάλει στο 6,8% της προστιθέμενης αξίας από ιδιωτικές επιχειρήσεις και απασχολεί περίπου το 2,5% της εργατικής δύναμης (σ. 2θ). Ταυτοχρόνως, όμως, υπογραμμίζει «ότι η ψηφιακή οικονομία είναι κάτι ευρύτερο από τον κλάδο της τεχνολογίας». Και να γιατί: «Η ψηφιακή οικονομία αναφέρεται στις εταιρείες των οποίων το επιχειρηματικό μοντέλο βασίζεται όλο και περισσότερο στην τεχνολογία της πληροφορίας, τα δεδομένα και το διαδίκτυο. Αυτή είναι μια περιοχή που τέμνει παραδοσιακούς κλάδους -συμπεριλαμβανομένων αυτών της μεταποίησης, των υπηρεσιών, των μεταφορών και της επικοινωνίας και στην πράξη γίνεται σημαντική για το σύνολο της οικονομίας» (σ. 2ΐ). Μάλιστα, ένα σύνολο παραδειγμάτων που παραθέτει -ειδικά από την κλασική υλική βιομηχανική παραγωγή- επικυρώνουν πλήρως τη θέση αυτή: οι πλατφόρμες διευκολύνουν τις εταιρείες να αναθέτουν όλο και περισσότερες δουλειές σε εξωτερικούς συνεργάτες για ένα πλήθος αγαθών και υπηρεσιών (σ. 38) και «να επιτηρούν την παγκόσμια λειτουργία της βιομηχανίας» (σ. 83)· επίσης διευκολύνουν τις εταιρείες να συνδέσουν καλύτερα την παραγωγή με την κατανάλωση, μειώνοντας τόσο τα αδιάθετα εμπορεύματα (στοκ) όσο και αυτό που ο Μαρξ ονόμασε χρόνο κύλισης του κεφαλαίου (το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ παραγωγής και πραγμάτωση της υπεραξίας). Με τα λόγια του συγγραφέα, «μειώνεται το κόστος και ο χρόνος αδράνειας και συνδέεται η παραγωγική διαδικασία με τη διαδικασία πραγμάτωσης του κέρδους» (σ. 8ο).
Μία ακόμη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επισήμανση αφορά το πότε χρονολογείται η άνθηση των εταιρειών-πλατφορμών. Κατά την άποψή του, η άνθηση αυτή συνδέεται με τις αναδιαρθρωτικές διεργασίες που κινητοποίησε η κρίση του 2008: Η μακροχρόνια πτώση της κερδοφορίας στη βιομηχανική δραστηριότητα έστρεψε τον καπιταλισμό στα δεδομένα «ως μέσο διατήρησης της οικονομικής ανάπτυξης και ζωτικότητας» (σ. 22). Επιπλέον, το σκάσιμο της χρηματοπιστωτικής φούσκας είχε ως αποτέλεσμα «οι επενδυτές που αναζητούσαν μεγαλύτερες αποδόσεις να στραφούν σε όλο και πιο αυξημένου κινδύνου τίτλουςεπενδύοντας σε μη κερδοφόρες και μη δοκιμασμένες εταιρείες τεχνολογίας» (σ. 45)· Έτσι, οι πλατφόρμες έγιναν «διέξοδος για το πλεονάζον κεφάλαιο» (σ. 105). Στη βάση αυτή καταθέτει την άποψη ότι ενδεχομένως εγκαινιάζεται ένα νέο καθεστώς συσσώρευσης (σ. 23), μια αλλαγή εποχής για τον καπιταλισμό
Γράφει ο Β. Μηνακάκης
Πριν, 23/06/2024
Παρουσίαση στο The Press Project από τον Δ. Σκλήρη
Το βιβλίο του Nick Srnicek Ο Καπιταλισμός της Πλατφόρμας (Τόπος, Αθήνα 2024, μετάφραση- επίμετρο: Γιώργος Μαριάς, Αλέξανδρος Μινωτάκης, τίτλος του πρωτοτύπου: Platform Capitalism, Polity Press, Κέιμπριτζ 2017) προβαίνει σε μια πολύ ενδιαφέρουσα χαρτογράφηση όρων και τάσεων, η οποία είναι προαπαιτούμενη για πολύ σημαντικές και επίκαιρες συζητήσεις.
Η τρέχουσα μορφή καπιταλισμού βασίζεται στην οικονομία περιστασιακής απασχόλησης (gig economy), έτσι ώστε να αυξάνεται η κερδοφορία του κεφαλαίου. Η μεγάλη αντίφαση, ωστόσο, την οποία αντιμετωπίζει ο καπιταλισμός είναι ότι οι νέες εταιρείες της ψηφιακής τεχνολογίας είναι υπερβολικά μικρές σε σύγκριση με τις προηγούμενες της περιόδου του φορντισμού, η οποία βασιζόταν στη μαζική παραγωγή και την ιεραρχική δομή διοίκησης, αλλά υπήρχε και η δυνατότητα αποτελεσματικής αντιπροσώπευσης από συνδικάτα για τους εργαζόμενους, καθώς και μονιμότητα στις δουλειές. Το μοντέλο είναι η λιτή επιχείρηση (lean firm), η οποία αποσκοπεί στη μεγιστοποίηση των κερδών μέσα από την ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής και της σπατάλης.
Στην κατεύθυνση του καπιταλισμού της πλατφόρμας έχουν παίξει ρόλο οι αλλεπάλληλες κρίσεις του καπιταλισμού από αυτήν της δεκαετίας του 1970, η οποία «επιλύθηκε» εφήμερα διά της χρηματιστικοποίησης, μέχρι και αυτήν του 2008, με τη φούσκα της αγοράς ακινήτων, η οποία οδήγησε στην ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή τη δημιουργία χρήματος από κεντρικές τράπεζες πρώτα των ΗΠΑ το 2008 και εντέλει και της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2015. Αυτή η τελευταία εξέλιξη οδήγησε σε πλεόνασμα αποθησαυρισμένου χρήματος, που αναζητά επενδύσεις, ενώ υπάρχουν χαμηλά επιτόκια. Επικρατεί πλέον η οικονομία διαμοιρασμού (sharing economy), η οποία επιτρέπει σε άτομα και ομάδες να βγάλουν εισόδημα από μη χρησιμοποιούμενους πόρους, όπως τον ελεύθερο χρόνο, τις οικίες, τα αυτοκίνητά τους ή δεξιότητες που δεν χρησιμοποιούσαν μέχρι τότε. (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Διονύσιος Σκλήρης, TPP 13/07/2024
Συνέντευξη,στο Jacobin, του Αλέξανδρου Μινωτάκη Τι είναι τελικά ο καπιταλισμός της πλατφορμάς;
Οι καινοτομίες αυτές φέρουν πάνω τους τη στάμπα της επιδίωξης του κέρδους
και της κατάκτησης ολιγοπωλιακών θέσεων στην αγορά
Τα τελευταία χρόνια οι συζητήσεις για το αν ο καπιταλισμός έχει υπερβεί τον εαυτό του, πληθαίνουν διαρκώς. Τροφοδοτούνται από τις τεχνολογικές αλλαγές και τις αλλαγές που αυτές φέρνουν τόσο στη δομή των επιχειρήσεων, στα επιχειρηματικά μοντέλα αλλά και στην αναδιοργάνωση της εργασίας. Κοιτώντας κανείς τον τρόπο που λειτουργούν οι αποθήκες τις Amazon ή τον τρόπο που πλατφόρμες όπως η Uber και η Airbnb εκμεταλλεύονται τις δημόσιες υποδομές, αναρωτιέται εύλογα αν μπορούμε ακόμα να μιλάμε για καπιταλισμό με τον τρόπο που θα μιλούσαμε πριν 40 ή 50 χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, επιπλέον, ευδοκιμούν θεωρίες που «ανακοινώνουν» νέα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα και αντίστοιχα νέες πολιτικές στρατηγικές.
Γι αυτότον λόγο, έχει αξία να πιάσουμε την ελληνική έκδοση του Καπιταλισμός της Πλατφόρμας που μπορεί να κυκλοφόρησε αρχικά πριν 8 χρόνια αλλά διατηρεί την επικαιρότητα του ακριβώς επειδή δίνει εργαλεία για να σκεφτούμε πάνω σε αυτά τα δύσκολα ερωτήματα. Η σύντομη αναδρομή που επιχειρεί ο συγγραφέας του βιβλίου, Νικ Σέρνικ, προσπαθεί να αναδείξει το πώς είναι η ίδια η κρίση του μετασχηματισμού από το 1973 και μετά που ανοίγει τον δρόμο για όλες αυτές τις αλλαγές αλλά και το πώς οι καινοτομίες αυτές φέρουν πάνω τους τη στάμπα της επιδίωξης του κέρδους και της κατάκτησης ολιγοπωλιακών θέσεων στην αγορά. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να σκεφτούμε και τις αλλαγές στην εργασία, την κατανάλωση, τον νέο ρόλο των δεδομένων μέσα σε μία σχέση τομής και συνέχειας με τα οικονομικά μοντέλα των προηγούμενων χρόνων.
Η προσέγγιση αυτή προσπαθεί να βρει το νέο μέσα στο παλιό και με αυτό τον τρόπο μπορεί να συνδεθεί με εξελίξεις μετά τη συγγραφή του βιβλίου, όπως είναι οι εργατικοί αγώνες σε μια σειρά από πλατφόρμες διεθνώς, οι οποίοι δείχνουν ότι «παραδοσιακά» εργαλεία και μορφές οργάνωσης διατηρούν τη σημασία τους — αυτό προσπαθούν να αναδείξουν οι μεταφραστές του βιβλίου στο επίμετρο που έγραψαν. Αντίστοιχα, η ανάλυση του Σέρνικ για τον κυρίαρχο ρόλο των δεδομένων στα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, θέτει τις βάσεις για την κατανόηση της τωρινής άνθησης της τεχνητής νοημοσύνης και τον ρόλο της σε μια νέα πιθανή αναδιοργάνωση του καπιταλισμού — πολύ συνοπτικά, στον πρόλογο που έγραψε για την ελληνική έκδοση, ο συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει αυτή την πλευρά.
Για όλα αυτά τα θέματα και πολλά ακόμα, ο Χρήστος Αβραμίδης παίρνει συνέντευξη από τον Αλέξανδρο Μινωτάκη, που είναι ένας εκ των μεταφραστών του βιβλίου.
Γράφει ο Μ. Τόσκας για το OLAFAQ
Τεχνολογική κορύφωση: Σύμμαχος, στήριγμα αλλά και μέρος της κρίσης της ψηφιακής οικονομίας.
(...) Σε αυτό το βιβλίο των εκδόσεων Τόπος ο Νικ Σέρνιτσκ σημειώνει αρκετά ενδιαφέρονται στοιχεία παρατηρώντας τον μετασχηματισμό της της ψηφιακής οικονομίας. Η σχέση πλατφόρμας – καπιταλισμού είναι δυναμική. Παρά τις αντιφάσεις και τους κλονισμούς αλληλοεπηρεάζονται και η συμπόρευσή τους είναι αναγκαστική, έχοντας ωστόσο πάντα ταξικό πρόσημο. Στόχος αμφότερων είναι η κερδοφορία, η εμπορευματοποίηση και ταυτόχρονα προκύπτει μία βίαιη μετάβαση στις συνθήκες εργασίας. Ο διακεκριμένος επιστήμονας χαρτογραφεί τη σύγχρονη εποχή, το βασικό πλαίσιο λειτουργίας της, τις τάσεις που αναπτύσσονται, τις αναδυόμενες νέες ψηφιακές εταιρείες και χαμένη ιδιωτικότητα με τα κράτη να είναι πια αδύναμα να εξασφαλίσουν τον έλεγχο αυτής της κατάστασης.
Επίκαιρο και προφητικό, αν αναλογιστεί κανείς πως η πρώτη του έκδοση έγινε το 2017. Η Ευρώπη προσπαθεί να επιβάλλει ένα πλαίσιο συγκράτησης, ένα ανάχωμα, αλλά οι εξελίξεις τη ξεπερνούν και σε μία χρονιά εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχει η πολυτέλεια να εφαρμοστούν κοινοί νόμοι που θα αφορούν για παράδειγμα την επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Στην ανάλυση επιμένει να τονίζει ως αφετηρία το 1970, καθώς όλες οι αλλαγές στον χρόνο έχουν την αξία τους και οδηγούν βήμα βήμα στο παρόν. Δεν έγινε ξαφνικά ένα σοκ και ο κόσμος άλλαξε συθέμελα. Οι εξελίξεις για τους πλέον παρατηρητικούς είχαν συγκεκριμένη αλληλουχία και συνέχεια τα τελευταία 50 χρόνια.
Στη θεώρηση των πραγμάτων για τον συγγραφέα σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το τρίπτυχο λειτουργίας του καπιταλισμού (εργαζόμενοι, χρήστες, καταναλωτές). Μπορούν οι έξυπνες πόλεις, οι καινοτομίες στην εργασία, οι ρηξικέλευθες αλλαγές στις επιχειρήσεις κι οι ευέλικτες κυβερνήσεις να συνεργαστούν και να λειτουργήσουν προς όφελος των πολλών; Την ίδια στιγμή περιγράφεται όμως ένα ακραία ανταγωνιστικό πλαίσιο. Στην ανελέητη μάχη των κολοσσών επιστρατεύονται αισθητήρες, τσιπ και ανιχνευτές για μείωση του εργατικούς κόστους, της κατανάλωσης ενέργειας και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Μίλτος Τόσκας,olafaq.gr (18/08/2024)
Για τον καπιταλισμό της πλατφόρμας γράφει ο Α. Μαυρόπουλος για το dnews.gr
(...) Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας» (εκδόσεις Τόπος), ο Nick Srnicek περιγράφει τις πλατφόρμες ως ψηφιακές υποδομές που δίνουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο ή περισσότερων ομάδων. Ως εκ τούτου, τοποθετούνται ως μεσάζοντες που φέρνουν σε επαφή διαφορετικούς χρήστες: πελάτες, διαφημιστές, παρόχους υπηρεσιών, παραγωγούς, προμηθευτές ακόμη και φυσικά αντικείμενα. Συχνά, αυτές οι πλατφόρμες περιλαμβάνουν μια σειρά εργαλείων που επιτρέπουν στους χρήστες να δημιουργήσουν τα δικά τους προϊόντα, υπηρεσίες και αγορές. Αντί για την ανάγκη δημιουργίας μιας αγοράς από την αρχή, μια πλατφόρμα παρέχει τη βασική υποδομή για τη μεσολάβηση μεταξύ διαφορετικών ομάδων. Αυτό είναι το πλεονέκτημά της έναντι των παραδοσιακών επιχειρηματικών μοντέλων όσον αφορά τα δεδομένα, αφού μια πλατφόρμα τοποθετείται, πρώτον, μεταξύ των χρηστών και, δεύτερον, ως το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύσσονται οι δραστηριότητές τους, αποκτώντας, συνεπώς, προνομιακή πρόσβαση στην καταγραφή τους.
Το επιχειρηματικό μοντέλο της πλατφόρμας δεν αποτελεί παρθενογένεση, μπροστά στην οποία πρέπει να εκστασιαστούμε, ούτε και τερατογένεση για να μας τρομάζει. Όπως εύστοχα αναλύει ο Srnicek, αποτελεί ιστορικό προϊόν των μεγάλων κρίσεων του καπιταλισμού αλλά και των διαρκών προσπαθειών βελτιστοποίησης των επιχειρηματικών μοντέλων στη βάση όλο και περισσότερων, όλο και πιο αντιπροσωπευτικών αλλά και όλο και πιο χρονικά άμεσων δεδομένων. Οι ίδιες οι εσωτερικές διαδικασίες των μεγάλων πολυεθνικών και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός οδήγησαν σε αυτοτελείς υποδομές συλλογής, αποθήκευσης και επεξεργασίας δεδομένων, οι οποίες στην πορεία έγιναν αυτό που λέμε πλατφόρμες. Από την άλλη, η ταχεία διάδοση και η ευρεία χρήση των smartphones δημιούργησε νέους ωκεανούς δεδομένων και επιτάχυνε τόσο τη δημιουργία όσο και την αποδοτικότητα του μοντέλου της πλατφόρμας.
Στο μοντέλο της πλατφόρμας τα δεδομένα πρέπει να θεωρούνται ως η πρώτη ύλη που παράγεται από τις δραστηριότητες των χρηστών εντός της πλατφόρμας, αλλά όλο και πιο συχνά και εκτός αυτής, σε οποιαδήποτε αλληλεπίδραση με το διαδίκτυο. Η έκθεση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου που προαναφέραμε τεκμηριώνει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι εταιρείες ηλεκτρονικών βίντεο συλλέγουν τεράστιους όγκους προσωπικών πληροφοριών εντός και εκτός των ιστοσελίδων ή των εφαρμογών τους και τις μοιράζονται με άλλες εταιρείες. Ο Srnicek θεωρεί τα δεδομένα κάτι σαν το πετρέλαιο που βγάζουμε από τη γη και το οποίο πρέπει να συλλεχθεί, να οδηγηθεί προς επεξεργασία σε διυλιστήρια και από τη διύλιση του να παραχθούν διάφορα χρήσιμα και κρίσιμα προϊόντα. (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
Α. Μαυρόπουλος, dnews.gr (26/09/2024)
ΕΡΤ 3ο με τον Δημήτρη Τρίκα
Factory – Ιδέες/Τέχνες | 20.10.2024
Ο νέος ψηφιακός κόσμος είναι εδώ και η κάθε εποχή χρειάζεται τα δικά της εργαλεία για να κατανοήσουμε το τι, το πως και το γιατί συμβαίνει και τι σημαίνει αυτό που συμβαίνει. Από τα πρώτα βιντεογκέιμς μέχρι τον καπιταλισμό της πλατφόρμας ο Κόσμος έχει αλλάξει ριζικά…
Στο στούντιο συζητάμε με τους ερευνητές και μεταφραστές Αλέξανδρο Μινωτάκη και Γιώργο Μαριά με αφορμή τα βιβλία «Ο Μαρξ στο ουφάδικο» του Jamie Woodcock και «Ο Καπιταλισμός της Πλατφόρμας» του Nick Srnicek.
Ακούστε εδώ την εκπομπή
20/1/02024, Δημήτρης Τρίκας
Προσθήκη στο καλάθι
