Τα Ιουλιανά του καλοκαιριού του 1965, µετά την εξώθηση σε παραίτηση από την πρωθυπουργία του Γεωργίου Παπανδρέου από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄ και την οργάνωση της Αποστασίας, αποτέλεσαν τη µεγαλύτερη κοινωνική έκρηξη της µετεµφυλιακής Ελλάδας και ένα από τα σηµαντικότερα συγκρουσιακά επεισόδια της νεότερης ελληνικής κοινωνίας, έχοντας χαρακτηριστεί ως ο «ελληνικός Μάης».
Το βιβλίο επιχειρεί, αφενός, να προχωρήσει σε µια συνολική ανάλυση των Ιουλιανών, εστιάζοντας στα υποκείµενα που κινητοποίησε, στις δράσεις τους, τον διεκδικητικό τους λόγο και στους παράγοντες που προσδιόρισαν τη δυναµική της διαµαρτυρίας. Αφετέρου, να µελετήσει την πρόσληψη των συµβάντων από την ελληνική Αριστερά, ερµηνεύοντας τις στάσεις των πολιτικών φορέων κατά τη διάρκεια των Ιουλιανών και αποτιµώντας την επίδρασή τους στους µετασχηµατισµούς του χώρου.
Με βασικά εργαλεία το εννοιολογικό και µεθοδολογικό οπλοστάσιο του πεδίου της πολιτικής κοινωνιολογίας και την ιστορική έρευνα σε, ανεκµετάλλευτες µέχρι σήµερα, πρωτογενείς και αρχειακές πηγές, αποδίδεται η συνολική ακτινογράφηση των Ιουλιανών και τα πολιτικά τους αποτελέσµατα στον χώρο της ελληνικής Αριστεράς.
Διαβάστε εδώ την προδημοσίευση του βιβλίου στο info-war.gr.
Ακούστε εδώ τη συνέντευξη στον Απόστολο Λυκεσά για το Κόκκινο Θεσσαλονίκης (26/07/2025).
Ακούστε εδώ την συνέντευξη στον Γ.Μαγκριώτη ( 23-05-25 | Flash 99.4)
Κωνσταντίνος Λαμπράκης - Πώς η ανάγκη για Δημοκρατία γίνεται Ιστορία
ΤΑ ΝΕΑ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ γράφει ο Θανάσης Δημάκας
Οπως έχει παρατηρηθεί σε ποικίλες μελέτες και ταυτόχρονα επιβεβαιώνεται τα τελευταία χρόνια και από την πολιτική πραγματικότητα στη χώρα: ο λαϊκός παράγοντας σε μεγάλο ποσοστό έχει αποσυρθεί. Οι κινητοποιήσεις είναι περιορισμένες, η συμμετοχή των μαζών σε κόμματα-οργανώσεις-κινήματα έχει μειωθεί δραματικά, το ενδιαφέρον για κοινωνικοπολιτικά ζητήματα έχει ατονίσει, η δημόσια συζήτηση όλο και πιο σπάνια μονοπωλείται από πολιτικά επίδικα κ.ο.κ. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο - και σημειολογικά στη συμπλήρωση εξήντα ετών από τις κινητοποιήσεις των Ιουλιανών - εκδίδεται το βιβλίο Παρεμποδίζοντας την Αποστασία - Ιουλιανά 1965: Κοινωνική διαμαρτυρία και Αριστερά του Κωνσταντίνου Λαμπράκη (εκδόσεις Τόπος, πρόλογος Γιάννης Μαυρής) όχι απλώς να θυμίσει μια εποχή πολιτικής έντασης αλλά να βοηθήσει στην κατανόηση ενός εντελώς άλλου πλαισίου από το σημερινό.
1 Για την ακρίβεια, μιας περιόδου που καθόρισε εν πολλοίς τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Αλλωστε τα Ιουλιανά, πέραν των εξελίξεων που κυοφόρησαν, αποτέλεσαν μία εκ κορυφαίων εκφάνσεων κοινωνικής κινητοποίησης κατά τον 20ό αιώνα. Σημαντικές περίοδοι, αναζητούν σημαντικά βιβλία, και κατά την κρίση μας μόλις εκδόθηκε ένα τέτοιο.
Το βιβλίο - κι αυτό φαίνεται ήδη από τον τίτλο - έχει σαφή και μάλιστα διττή στόχευση: αφενός - μιλώντας με πολιτικούς όρους της εποχής - την κατάδειξη του ρόλου της Αριστεράς στα γεγονότα 2, αφετέρου την επιστημονική αυτοτέλεια και αντικειμενικότητα για όσα εξετάζει. Κατά την άποψή μας επιτυγχάνονται και οι δύο στόχοι καθώς δεν έχουμε να κάνουμε με ένα στρατευμένο πολιτικά βιβλίο, αλλά για μια έρευνα εις βάθος με ευρύ φάσμα μεθοδολογικών και αναλυτικών εργαλείων (συνεντεύξεις, επισκόπηση Τύπου, ποσοτικές απεικονίσεις κ.ά.). Η καθολική καταγραφή των γεγονότων, ειδικά σε συνθήκες όπως η εξεταζόμενη στις οποίες ο πολιτικός χρόνος είναι πυκνός, είναι αδύνατη 3. Επομένως στο Παρεμποδίζοντας την Αποστασία, δεν αποτυπώνονται όλες οι ψηφίδες των γεγονότων, ωστόσο, στο μέτρο του δυνατού και βάσει του ερευνητικού πλαισίου που έχει τεθεί, παρουσιάζονται όλα τα επίδικα, όλα όσα είναι προς διερεύνηση. Οι ερευνητικοί άξονες που έχουν τεθεί ρητά εξετάζονται αναλυτικά, κι αυτό οφείλει να πιστωθεί στον συγγραφέα. Ο Λαμπράκης γνωρίζει για όσα γράφει και γράφει για όσα γνωρίζει. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια «στεγνή» καταγραφή δεδομένων και αριθμών, αλλά για μια ύφανση του ιστορικού-θεωρηπκού με το ποσοτικό. (...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
ΤΑ ΝΕΑ, Θανάσης Δημάκας (24/05/2025)
Γράφει ο Ιωάννης Βαρθολομαίος για το marginalia.gr
Η μελέτη του Κωνσταντίνου Λαμπράκη επιχειρεί να διερευνήσει διεξοδικά τα βαθύτερα αίτια, τις προοπτικές, τις κοινωνικές τάσεις και τους πολιτικούς παράγοντες που οδήγησαν στην έκρηξη των Ιουλιανών, υιοθετώντας τη διεπιστημονική έρευνα μεταξύ ιστορίας και πολιτικής κοινωνιολογίας.
Φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από τα «Ιουλιανά» και την «Αποστασία» του 1965. Τα Ιουλιανά αποτέλεσαν ένα συγκρουσιακό γεγονός που καθόρισε τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας –και λειτούργησε ως τομή της μετεμφυλιακής και προδικτατορικής περιόδου– φέρνοντας στο προσκήνιο τη συλλογική δράση υπό τα ριζοσπαστικά αιτήματα του εκδημοκρατισμού και των συλλογικών πολιτικών διεκδικήσεων. Υπό αυτό το πρίσμα, η κινητοποίηση των «70 ημερών» των Ιουλιανών ήταν η πρώτη ενεργή και αδιαμεσολάβητη παρέμβαση των λαϊκών μαζών απέναντι όχι μόνο στη βασιλική εκτροπή που συντελέστηκε εκείνο το διάστημα, αλλά, πολύ περισσότερο, στις πάγιες κοινωνικές αντιθέσεις του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και των δομών του.
Στην παραπάνω δυναμική έρχεται να συνεισφέρει το βιβλίο Παρεμποδίζοντας την Αποστασία. Ιουλιανά 1965: Κοινωνική διαμαρτυρία και Αριστερά του Κωνσταντίνου Λαμπράκη. Η μελέτη του Λαμπράκη δεν αναλώνεται σε μια ισχνή ιστορική καταγραφή των γεγονότων μέσα από μια καλειδοσκοπική ματιά των ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών συσχετισμών, αλλά αντιθέτωςεπιχειρεί να διερευνήσει διεξοδικά τα βαθύτερα αίτια, τις προοπτικές, τις κοινωνικές τάσεις και τους πολιτικούς παράγοντες που οδήγησαν στην έκρηξη των Ιουλιανών, υιοθετώντας τη διεπιστημονική έρευνα μεταξύ ιστορίας και πολιτικής κοινωνιολογίας. (...)
(...) Συμπερασματικά, το ιστορικό ζητούμενο που θέτει το πόνημα του Λαμπράκη γύρω από τις πολιτικές ελευθερίες και τα δημοκρατικά δικαιώματα έγκειται στην παραδοχή πως η κοινωνική διαμαρτυρία των Ιουλιανών αποτέλεσε μια καθοριστική μετωπική σύγκρουση όλων των δημοκρατικών δυνάμεων ενάντια στο μετεμφυλιακό καθεστώς της Ελλάδας, θέτοντας το ζήτημα της διακυβέρνησης ως προέκταση της λαϊκής κυριαρχίας. Ακόμα και αν χρησιμοποιήθηκε ως «διαπραγματευτικό χαρτί» από την ελληνική Αριστερά χωρίς να πετύχει τις αναμενόμενες πολιτικές μετατοπίσεις, ανέδειξε πως οι οξείες κοινωνικές αντιθέσεις κυοφορούν πάντοτε ένα κύμα αμφισβήτησης που αναδύει νέα πολιτικά υποκείμενα.
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ
γράφει ο Ιωάννης Βαρθολομαίος, marginalia.gr (26/05/2025)
Γράφει ο Δημήτρης Σπυρόπουλος για την Εποχή
Ξαναδιαβάζοντας τα Ιουλιανά
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Λαμπράκη με τίτλο Παρεμποδίζοντας την Αποστασία – Ιουλιανά 1965: Κοινωνική διαμαρτυρία και Αριστερά, που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2025 από τις εκδόσεις Τόπος, αποτελεί τη σημαντικότερη μέχρι στιγμής προσπάθεια ανάλυσης του συγκρουσιακού επεισοδίου των Ιουλιανών.
Γιατί όμως το υποστηρίζουμε αυτό; Άραγε εξήντα χρόνια μετά το «Κίνημα των 70 ημερών» δεν έχουν γραφτεί ήδη αρκετά; Πράγματι, μας λέει ο Λαμπράκης, ο διάλογος αναφορικά με την ερμηνεία της κοινωνικής έκρηξης των Ιουλιανών είναι πλούσιος. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως σχετικά με την έκταση, τους φορείς και το ρεπερτόριο δράσης των κινητοποιήσεων. Στο βιβλίο αυτό δεν αναλύεται τόσο το γιατί του ξεσπάσματος. Άλλωστε σε κοινωνίες δομικής και θεσμοθετημένης ανισότητας –όπως η μετεμφυλιακή Ελλάδα– υπάρχει άφθονο έδαφος ανάπτυξης κοινωνικών συγκρούσεων και διεκδικητικών κινημάτων. Το ερευνητικό ερώτημα του βιβλίου είναι περισσότερο το πώς έγινε αυτό. Πώς, λοιπόν, οι από τα κάτω, ένα συλλογικό υποκείμενο που δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί ως «ο λαός», προσπάθησε –όπως αναφέρεται και στον τίτλο του βιβλίου– να παρεμποδίσει την Αποστασία. Και αυτό είναι το κενό που έρχεται να καλύψει αυτό το έργο στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.
Πιο συγκεκριμένα, ο Λαμπράκης χρησιμοποιώντας με άρτια επιστημονική κατάρτιση τα εργαλεία της συγκρουσιακής πολιτικής καταφέρνει μια εις βάθος κάλυψη του συγκρουσιακού κύκλου των Ιουλιανών, χωρίς να κουράζει τον/την αναγνώστη/ρια, αποδίδοντας τη συνολική ακτινογραφία των κινητοποιήσεων, τη γεωγραφική τους διασπορά, την έκταση της συμμετοχής, την εξέλιξή τους στο χρόνο και τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, τους οργανωτικούς φορείς (π.χ. με τη ΓΣΕΕ να έχει έναν ακραιφνώς εθνικόφρονα χαρακτήρα, ποιοι ήταν οι φορείς εκείνοι που διοργάνωναν τις απεργίες;), τα δίκτυα και τις ιστορικές πολιτικές ταυτότητες που επέτρεψαν τη διάχυσή τους. Αναλυτικότερα, η δομή του βιβλίου έχει ως εξής: Αρχικά ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη και περιεκτική πλην όμως απαραίτητη ανασκόπηση σε κεντρικές έννοιες και θεωρητικές προσεγγίσεις της πολιτικής κοινωνιολογίας ούτως ώστε να εισαγάγει το λιγότερο εξοικειωμένο αναγνώστη σ’ αυτή την επιστήμη, ονομάζοντας την προσέγγιση που αυτός θα ακολουθήσει στο βιβλίο του, που είναι η Συγκρουσιακή Πολιτική. Στη συνέχεια, ακολουθεί το ιστορικό πλαίσιο. Και εδώ ο Λαμπράκης καταφέρνει μέσα σε λίγες σελίδες, με πλούσια βιβλιογραφική κάλυψη, να αποτυπώσει το ιστορικό πλαίσιο πριν και κατά τη διάρκεια των Ιουλιανών, τόσο στο διεθνές όσο και στο εγχώριο επίπεδο. Και αυτό το κομμάτι καθίσταται πολύ σημαντικό ούτως ώστε ο αναγνώστης να κατανοήσει τα Ιουλιανά στην πλήρη έκτασή τους. Ακολουθεί η χαρτογράφηση των διαμαρτυριών, η ποσοτική αποτύπωσή τους, η γεωγραφική τους κατανομή, η ανάλυση των υποκειμένων της διαμαρτυρίας, η σύνδεση του κεντρικού πολιτικού ζητήματος με το φοιτητικό και εργατικό κίνημα, ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, η μελέτη του ρεπερτορίου δράσης των διαδηλωτών, η πρόσληψη των Ιουλιανών από την Αριστερά, και τα συμπεράσματα του συγγραφέα. Η συλλογή των δεδομένων από τον ερευνητή πραγματοποιήθηκε μέσα από την –εξαντλητική– όπως αναφέρει και ο Γιάννης Μαυρής στον πρόλογο του βιβλίου αποδελτίωση του ημερήσιου Τύπου της εποχής, από αρχειακή έρευνα σε έντυπα όπως αυτά της Νεολαίας Λαμπράκη και της ΕΔΑ, από συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές που συμμετείχαν στα γεγονότα, και βέβαια ενδελεχή βιβλιογραφική έρευνα.
Το βιβλίο αυτό βασίστηκε στη διδακτορική διατριβή του Κωνσταντίνου Λαμπράκη «Ιουλιανά 1965: Η κοινωνική διαμαρτυρία, οι προϋποθέσεις της και η πολιτική της διαμεσολάβηση», η οποία διεκπεραιώθηκε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ίσως αυτό εξηγεί και την προσήλωση του συγγραφέα στην τεκμηρίωση. Πράγματι δεν υπάρχει συμπέρασμα στο οποίο να καταλήγει ο Λαμπράκης που να μην υποστηρίζεται βιβλιογραφικά ή να μην τεκμηριώνεται μέσα από την έρευνά του. Ένα ακόμα πολύ σημαντικό στοιχείο που προσφέρει αυτή η επιστημονική έρευνα –και κάθε επιστημονική έρευνα άλλωστε– είναι ότι αποδίδει τα φαινόμενα όσο περισσότερο γίνεται στην ολότητά τους. Για παράδειγμα, θεωρείται γενικά αποδεκτό ότι η ΕΔΑ εφάρμοσε πρακτικές ελέγχου των διαμαρτυριών στις συγκεντρώσεις της Αθήνας, με συνέπεια την κάμψη της δυναμικής των Ιουλιανών. Χάρις στην έρευνα του Λαμπράκη όμως βλέπουμε ότι ήταν οι οργανωτικές δομές της ΕΔΑ εκείνες που επέτρεψαν τη διάχυση των Ιουλιανών σε όλη την ελληνική επικράτεια. Το βιβλίο βρίθει πινάκων (π.χ. για τη χαρτογράφηση των διαμαρτυριών ανά γεωγραφικό διαμέρισμα), χαρτών και διαγραμμάτων για την ευκρινέστερη αποτύπωση των διαμαρτυριών και την καλύτερη κατανόηση των γεγονότων από τον αναγνώστη.
Σε ποιους/ες όμως απευθύνεται το έργο αυτό; Είναι σαφές ότι όποιος/α θέλει να έχει μια πλήρη εικόνα τού τι έγινε το καλοκαίρι του 1965 σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο στον τόπο μας δεν μπορεί να το παραλείψει. Η έρευνα του Λαμπράκη είναι μια –κατά βάση– κοινωνιολογική έρευνα πάνω σε ένα ιστορικό γεγονός. Έτσι, απευθύνεται σε όποιον/αν έχει ενδιαφέρον τόσο για τον τομέα των κοινωνικών κινημάτων, της συλλογικής δράσης κ.λπ. όσο και για τη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Επίσης λόγω και του γεγονότος ότι βασίζεται στην –αρκετά πιο διευρυμένη– διατριβή του συγγραφέα, το βιβλίο αυτό απευθύνεται και στον φοιτητή/ρια που θα ασχοληθεί με τη σύγχρονη πολιτική ιστορία ή τα κοινωνικά κινήματα. Για τους φοιτητές δε, πέρα από τη λειτουργία του ως «πηγή», μπορεί να λειτουργήσει και ως πρότυπο δόμησης μιας έρευνας. Τέλος, και κατά τη γνώμη μου πιο σημαντικό, απευθύνεται στον ακτιβιστή, στο υποκείμενο που θα λάβει μέρος σε μια διαμαρτυρία, σε μια διαδήλωση και μια απεργία, στο άτομο που ανησυχεί για την ποιότητα της δημοκρατίας μας, στο άτομο που θέλει να μάθει πώς εξελίχθηκε το μεγαλύτερο κύμα διαδηλώσεων τουλάχιστον μέχρι την εξέγερση του Πολυτεχνείου, στο άτομο που βλέποντας τη φωτογραφία με τους διαδηλωτές στο εξώφυλλο του βιβλίου βλέπει κάτι οικείο, κάτι που του μοιάζει, κάτι που θα μπορούσε να είναι και το ίδιο.
Δ. Σπυρόπουλος, Εποχή (30/05/2025)
Συνέντευξη στον Γιάννη Κιμπουρόπουλο για την Εφ. Συντακτών
«Τα Ιουλιανά είναι εθνικά και διεθνικά»
Ο Κωνσταντίνος Λαμπράκης, συγγραφέας του βιβλίου «Αποτρέποντας την Αποστασία», μιλά για τα βασικά ευρήματα της πρωτότυπης έρευνάς του για τα ιδεολογικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του κινήματος των Ιουλιανών 1965, που συγκλόνισε το μετεμφυλιακό καθεστώς και το πολιτικό σύστημα πριν από εξήντα χρόνια
Τα πυκνά και γεμάτα πολιτική ένταση και συγκρούσεις γεγονότα του Ιουλίου 1965, που κατέληξαν στην ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, είναι καταγεγραμμένα στην επίσημη Ιστορία κυρίως ως «Αποστασία», με την οποία περιγράφεται το ντόμινο κοινοβουλευτικών πραξικοπημάτων με την παρέμβαση του Παλατιού. Ο πιο περιεκτικός όρος «Ιουλιανά», όμως, περιλαμβάνει και την πρωτοφανή στα μεταπολεμικά χρόνια έκρηξη του τεράστιου πλήθους που επί εβδομάδες έβγαινε καθημερινά στους δρόμους και συγκρουόταν με την αστυνομία για να αποτρέψει την «Αποστασία», να υπερασπίσει τους δημοκρατικούς θεσμούς και, σε μεγάλο βαθμό, να υπενθυμίσει ότι η ηττημένη και ημιπαράνομη Αριστερά αναζητεί νέους ρόλους στο μετεμφυλιακό καθεστώς.
Εξήντα χρόνια από τα Ιουλιανά, ο Κωνσταντίνος Λαμπράκης, διδάκτορας Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστηµίου, στο βιβλίο του «Αποτρέποντας την Αποστασία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος (με εισαγωγή Γιάννη Μαυρή), φωτίζει τα ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά, ακόμα και δημογραφικά χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος και την αμφίδρομη σχέση του με την Αριστερά. Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο συγγραφέας φωτίζει πλευρές της πρωτότυπης έρευνάς του γι’ αυτό που μερικοί θεωρούν «Ελληνικό Μάη». (...)
Διαβάστε τη συνέντευξη εδώ
Γ. Κιμπουρόπουλος, Εφ. Συν (01/06/2025)
Βιβλιοκριτική από τον Διονύση Μ. Μουσμούτη, Ιστορία Εικονογραφημένη
Τα Ιουλιανά του 1965 µετά την εξώθηση σε παραίτηση από την πρωθυπουργία του Γεωργίου Παπανδρέου από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Β΄ και την οργάνωση της Αποστασίας, αποτέλεσαν τη µμεγαλύτερη κοινωνική έκρηξη της µετεμφυλιακής Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα συγκρουσιακά επεισόδια της νεότερης ελληνικής κοινωνίας, έχοντας χαρακτηριστεί ως ο «ελληνικός Μάης». Αποτελούν κορυφαία ιστορική στιγμή της μετεμφυλιακής περιόδου. Συνοδεύτηκαν από πρωτόγνωρο κοινωνικό αναβρασμό και λαϊκές κινητοποιήσεις.
Για πολλούς όχι μόνο η λέξη «Ιουλιανά» αλλά και η εποχή, η σημασία της, είναι κάτι το εντελώς άγνωστο. Σε αρκετούς «θυμίζει κάτι», ένα ακαθόριστο κυβερνητικό σχήμα ή κάτι τέτοιο. Μόνο για λίγους, σχετικώς, η λέξη «Ιουλιανά» προσδιορίζει μια συγκεκριμένη πολιτική ανωμαλία που διεπράχθη πριν από πενήντα χρόνια ακριβώς. Και όμως, αυτά που συνέβησαν στην Ελλάδα στις 15 Ιουλίου 1965 και τις αμέσως επόμενες ημέρες αποτελούν ένα από τα μεγάλα ορόσημα της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας μας. Τα γεγονότα εκείνων των ημερών, συνδεδεμένα με αυτό που έμεινε γνωστό ως «αποστασία», δημιούργησαν το πολιτικό και το ηθικό περίγραμμα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν όλες οι παρασιτικές κυβερνητικές ζυμώσεις που έκτοτε έφεραν μια στρατιωτική δικτατορία, ανέτρεψαν τη μοναρχία ανεπιστρεπτί, φαλκίδευσαν την εθνική έκταση του Ελληνισμού, αλλά τελικώς άνοιξαν τον δρόμο για μια Ελλάδα πιο δημοκρατική, έναν πολιτικό κόσμο πιο νηφάλιο και μια ελληνική κοινή γνώμη λιγότερο συναισθηματική και περισσότερο προσγειωμένη.
Πρόκειται για μια περίοδο πολιτικής αστάθειας και εντάσεων με έντονη την ανάμειξη του νεαρού τότε βασιλιά Κωνσταντίνου στα πολιτικά πράγματα της χώρας κατά παράβαση του Συντάγματος του 1952· μια περίοδος που οδήγησε σε απαξίωση των πολιτικών και άνοιξε τον δρόμο στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Η έλλειψη συνοχής του κυβερνώντος κόμματος κυρίως στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής και οι εναγώνιες προσπάθειες του Στέμματος να διατηρήσει τον έλεγχο του στρατεύματος οδήγησαν στην παραίτηση της κυβέρνησης Παπανδρέου και στην πολιτική και συνταγματική κρίση του 1965. Την κρίση αυτή και τις συνέπειές της προσπάθησαν να διαχειριστούν κυρίως κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις συγκροτημένες με πολιτικούς κεντρώας προέλευσης, τους λεγόμενους «αποστάτες».
Η Αποστασία του 1965 απετέλεσε μια διαδικασία ασύμβατη με την εξέλιξη της ελληνικής πολιτικής από ένα περιοριστικό σε ένα πιο ανοιχτό πολιτικό σύστημα. Οι συνέπειες για το κοινοβουλευτικό σύστημα είναι γνωστές. Σε ό,τι αφορά το βασικό κριτήριο λειτουργίας μιας δημοκρατίας που είναι η ανεμπόδιστη εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία, αντί ο κύκλος εναλλαγής να κλείσει στη δεκαετία του 1960 έκλεισε στη δεκαετία του 1980.
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Λαμπράκη, προϊόν μακροχρόνιας έρευνας σε πρωτογενείς και αρχειακές πηγές, συνεισφέρει ουσιαστικά στην ιστορική μελέτη των Ιουλιανών, προσθέτοντας νέα στοιχεία. Ο συγγραφέας μελετά και ακτινογραφεί λεπτομερειακά και εις βάθος τα τρία βασικά κοινωνικά κινήματα που συγχωνεύονται στα Ιουλιανά, το εργατικό συνδικαλιστικό, το φοιτητικό και το κίνημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Διερευνά διεξοδικά τα ιδεολογικά και πολιτικά αποτελέσματα που προκάλεσε η αλληλεπίδραση μεταξύ των συμβάντων στον χώρο της Αριστεράς, κατά κύριο λόγο στην ΕΔΑ, αλλά και των κινήσεων που αντιμετώπιζε στα αριστερά της.
Ο Χάρης Καλαμπόκης γράφει, στο jacobin.gr
Μία μελέτη για τις ρωγμές «από τα κάτω»
(...) Πρέπει να ειπωθεί πως πέραν του επιστημονικού του βάρους και του ιστορικού του ενδιαφέροντος, το βιβλίο του Κωνσταντίνου Λαμπράκη αξίζει να διαβαστεί από τον «μη ειδικό» αναγνώστη και για λόγους που αφορούν την ευρύτερη συγκυρία που διανύουμε. Η αποστασιοποίηση του από ερμηνευτικές προσεγγίσεις που παραδοσιακά επικεντρώνονται στις στρατηγικές επιλογές των πολιτικών ηγεσιών, στα παρασκήνια της εξουσίας και τις θεσμικές διεργασίες, και η αντίστοιχη προσήλωση του στα κοινωνικά υποκείμενα των κυριαρχούμενων τάξεων και τον ενεργό ρόλο που διαδραμάτισαν στις εξελίξεις, αποτελεί μία από τις βασικές του αρετές.
Σε μια εποχή που η πολιτική απαξιώνεται και η συλλογική δράση αντιμετωπίζεται συχνά με καχυποψία αποτελεί επίτευγμα το να μπορούμε να επαναφέρουμε στον δημόσιο διάλογο τη σημασία της πολιτικής συμμετοχής ως ζωντανού και συγκρουσιακού φαινομένου που δύναται να παράξει αποτελέσματα. Να υπενθυμίζουμε, δηλαδή, ότι οι κρίσιμες ρωγμές του πολιτικού δεν παράγονται μόνο από τις αντιθέσεις στην κορυφή, αλλά συχνά εξαρτώνται αποκλειστικά από τις αντοχές και τις πρωτοβουλίες των «από κάτω». Η συνειδητοποίηση αυτή κάποιες φορές αρκεί για να κάνει τη διαφορά.
Διαβάστε την παρουσίαση εδώ
γράφει ο Χ. Καλαμπόκης, jacobin.gr (11/06/2025)
Γράφει ο Σεραφείμ Σεφεριάδης για την Εφημ. Συντακτών
Για μια αποτελεσματική παρεμπόδιση της φαυλότητας
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Λαμπράκη Παρεμποδίζοντας την Αποστασία. Ιουλιανά 1965: κοινωνική διαμαρτυρία και Αριστερά (Αθήνα: Τόπος, 2025) είναι ένα πραγματικά εξαιρετικό βιβλίο. Τέτοιες κουβέντες δεν τις λέω συχνά, ούτε και τις λέω εύκολα, όμως προτού πάω στο περιεχόμενο (στο θεωρητικό –ας πούμε– διάβημα του Λαμπράκη), επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια μετα-θεωρητική επεξήγηση του επαίνου μου: μια αναφορά, δηλαδή, όχι τόσο στο τι καθαυτό εισφέρει το βιβλίο (θα αναφερθώ βέβαια και σε αυτό), αλλά στο πώς το εισφέρει. Θέλω επ’ αυτού να θίξω τρία βασικά σημεία.
Αντλώ το πρώτο από τις δικές μου καταβολές (συγκεκριμένα από τις κλασικές μεθοδολογικές παραινέσεις Sartori), και τις συχνές αναφορές που κάνω σ’ αυτό που αποκαλώ ενσυνείδητο στοχαστή στις κοινωνικές επιστήμες: τον μελετητή που ελέγχει σε βάθος τόσο τις έννοιες που χρησιμοποιεί όσο και τις θεωρητικές τους απολήξεις –διότι τα έχει προηγουμένως εξετάσει κριτικά, τα έχει προβληματοποιήσει και μεταβολίσει. Το βιβλίο, λοιπόν, του Κωνσταντίνου είναι υπόδειγμα ενσυνείδητου στοχασμού:
δεν είναι μόνο απίστευτα χρήσιμο πραγματολογικά (μας δίνει μια ιστορία των Ιουλιανών που είναι πραγματικά «από τα κάτω» –δεν τα περισώζει απλώς από την υπεροψία του ύστερου χρόνου όπως θα το έλεγε ο E P Thompson, αλλά μας δίνει τη δυνατότητα κυριολεκτικά να τα επαναβιώσουμε, σε επίπεδο εθνικό αλλά και τοπικό, μέρα τη μέρα, συχνά και ώρα την ώρα (δείτε, λ.χ., το Κεφάλαιο 4).
αλλά και μας ταξιδεύει σε μια πλειάδα θεωρητικών αντιπαραθέσεων, όχι απλώς παραθέτοντάς τες, αλλά αφηγούμενος και ανασυγκροτώντας γλαφυρά τις συζητήσεις που προκάλεσαν.
Επειδή αυτό το τελευταίο δεν είναι απλό (είναι για την ακρίβεια εξαιρετικά σπάνιο στις σπουδές μας), γι’ αυτό και θέλω ιδιαίτερα να το τονίσω: να πω δηλαδή ότι για να γίνει μια θεωρία κτήμα του κοινού στο οποίο απευθύνεται, πρέπει ο μελετητής να ανασυνθέσει τη διαδρομή που διάνυσαν τα επίδικά της –έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να καταλάβει τι διακυβεύεται κάθε φορά, ποια ερωτήματα επιχειρούνται να φωτιστούν και τι αποτελέσματα φέρνουν οι αντιπαραθέσεις που προκαλούνται. Αυτό ο Λαμπράκης το καταφέρνει απόλυτα. Δεν κάνει, λοιπόν, μόνο ένα βιβλίο πρωτοποριακής σύγχρονης ιστορίας, το κείμενό του μπορεί κατά περίπτωση να λειτουργήσει και ως εξαιρετικά χρήσιμο εγχειρίδιο.(...)
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ Εφ. Συντακτών, Σ. Ι. Σεφεριάδης (13/06/2025)
Γράφει ο Χρήστος Λάσκος για το alterthess
Οι προβοκάτορες με τα κόκκινα πουκάμισα
(...) Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, το Παλάτι, με τη δεδομένη συνδρομή της Δεξιάς, τον Ιούλιο του 1965, επιχείρησε να οργανώσει τη πτώση του Παπανδρέου με την αποστασία βουλευτών του Κέντρου, με τη σαφή στήριξη των βασικών κεντρώων εφημερίδων, όπως Τα Νέα, η Ελευθερία και η Μακεδονία.
Απέναντι σε αυτές τις μεθοδεύσεις και χωρίς, στην πραγματικότητα, κανείς πολιτικός φορέας να το οργανώσει, ξέσπασαν τα Ιουλιανά. Οι 70 μέρες που συγκλόνισαν την χώρα, η πιο μεγάλη κοινωνική έκρηξη, από την εποχή του ΕΑΜ.
Το βιβλίο του Λαμπράκη είναι η πληρέστερη ανάλυση αυτού του κινήματος, της πρωτοτυπίας του, των εκλεκτικών του συγγενειών με τα διεθνή αντίστοιχα, των καινοφανών μεθόδων δράσης και, ευρύτερα, των πρακτικών του, της σύνδεσής του με την κυρίαρχη πολιτική γραμμή της ΕΔΑ και του Κέντρου, των πολιτικών, αλλά και ιδεολογικών περιεχομένων, τόσο για την Αριστερά όσο και για τον χώρο του Κέντρου.
Ο συγγραφέας, κάνοντας πραγματική δουλειά μυρμηγκιού, μέσα σε αρχειακό υλικό, το οποίο δεν είχε αξιοποιηθεί, δίνει μια εντυπωσιακή εικόνα των γεγονότων, των μεγάλων διεργασιών, αλλά και των μοριακών εξελίξεων, που έδωσαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του στο κίνημα.
Ένα κίνημα, να το ξαναπώ, με πρωτόγνωρα στοιχεία, εξαιρετικά δομημένο ταξικά και ηλικιακά, και με ρεπερτόρια δράσης, που δεν επιλέγονταν μέχρι τότε. Όπου το αυθόρμητο, αλλά και η βίαιη ανυπακοή, αποτέλεσαν θεμελιώδεις διαστάσεις, χωρίς τις οποίες, τα Ιουλιανά ή δεν θα υπήρχαν ή θα εξελίσσονταν πολύ διαφορετικά και «ήπια».
Δεν είναι τυχαίο πως οι προωθημένες πρακτικές του κινήματος αντιμετωπίστηκαν από την Αριστερά -όχι μόνο από την ΕΔΑ- ως προβοκάτσιες. Η αναφορά στους «προβοκάτορες με τα κόκκινα πουκάμισα» είναι απολύτως ενδεικτική.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η Αριστερά της εποχής δεν είχε αντικειμενική συμβολή. Χωρίς τα πανελλαδικά δίκτυα της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη θα ήταν πολύ δύσκολη η πανελλαδική και πάνδημη, από πολλές απόψεις, συμμετοχή. Πράγμα που ισχύει και για τα συνδικάτα, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις φοιτητικές ενώσεις, που έπαιξαν το δικό τους ρόλο.
Η ΕΔΑ ήταν στη γραμμή της «μη ρήξης». Επεδίωκε την Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή και την Εθνική Ανεξαρτησία, αιτήματα πολύ μακριά από αυτά του ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού, τα οποία, μάλιστα, στην περίοδο της κεντρώας διακυβέρνησης προσγειώθηκαν στην πολύ μετριοπαθέστερη διατύπωση της Δημοκρατικής Στροφής. Ακόμη κι έτσι, όμως, ήταν η μόνη δύναμη που είχε την οργανωτική δυνατότητα, με πολλές δεκάδες χιλιάδες μέλη πια, για να αποτελέσει αναγκαία προϋπόθεση της έκτασης, που πήρε το κίνημα, πολλές φορές, αντίθετα από τις επιδιώξεις της ηγεσίας της.
Από την άλλη, τα Ιουλιανά έδωσαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ορατότητα δυνάμεις, που αμφισβητούσαν, από αριστερά, την ΕΔΑ και το ΚΚΕ. Ο μαοϊκός χώρος, ιδίως, αλλά και οι τροτσκιστικές οργανώσεις, ακόμη περισσότερο οι αντιιμπεριαλιστές Φίλοι των Νέων Χωρών είχαν την πολιτική ευκαιρία, στο μέτρο, πάντοτε, των δυνατοτήτων τους. Η εμφάνισή τους, όμως, στο προσκήνιο βοηθήθηκε αντικειμενικά από το κίνημα.
Το βιβλίο είναι μοναδικό. Με έναν εντυπωσιακό όγκο στοιχείων, πολλά γραφήματα, πλήθος από κατατοπιστικούς πίνακες, μελετάει τη γεωγραφία, τους φορείς, τα δίκτυα, τη συμμετοχή και την εξέλιξη του κινήματος. Διερευνά, καταλεπτώς, τα υποκείμενα και τις διαδρομές της διαμαρτυρίας. Κάνει μια εξαιρετική ανάλυση των διαδηλώσεων και του κοινωνικού τους προφίλ. Από την άλλη, αξιοποιεί τα στοιχεία από τις απεργίες, που δείχνουν την εσωτερική σύνθεση κατά βαθμό συμμετοχής.
Κλείνει, δε, με μια πολύ διαφωτιστική ανάλυση της πρόσληψης και της ερμηνείας των Ιουλιανών από την ελληνική Αριστερά, που είχε ιδιαίτερες επιπτώσεις στα διακριτά «μέλλοντά» της.
Επιπλέον, ο συγγραφέας εντάσσει την ιουλιανή έκρηξη στα διεθνή της «ανάλογα», τα οποία παρουσιάζει στην ιστορική τους διαδρομή, το αμερικανικό movement, τον Μάη του ’68, το ιταλικό ζεστό φθινόπωρο. Σημειώνει την καθοριστική επίδραση αυτού που αποτέλεσε τη διεθνή New Left και επηρέασε δραστικά τις μετέπειτα εξελίξεις στο πλαίσιο της Αριστεράς.
Τα Ιουλιανά μοιάζουν απολύτως άλλο πράγμα από τα κινήματα στις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Δεν θέτουν επαναστατικά, αλλά «δημοκρατικά» αιτήματα. Ωστόσο, στις ειδικές ελληνικές συνθήκες της εποχής, ο συγγραφέας ισχυρίζεται πειστικά ότι ανήκουν, με τον τρόπο τους, στην ίδια κίνηση.
Τα Ιουλιανά καθόρισαν την Μεταπολίτευση, όσο λίγα γεγονότα. Ο αστικός εκσυγχρονισμός, η πλήρης απόρριψη, και από τη Δεξιά, της επιστροφής στην μετεμφυλιακή συνθήκη, η εμφάνιση μιας ριζοσπαστικοποιημένης κεντροαριστεράς, που γρήγορα έγινε κυβέρνηση, οι εξελίξεις στο πλαίσιο της ποικίλης πλέον Αριστεράς χρωστούν πάρα πολλά στις 70 εκείνες μέρες.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικό. Πραγματική προσφορά, για να σκεφτούμε και πάνω στα τωρινά μας ζητήματα.
Διαβάστε την παρουσίαση εδώ
Χρήστος Λάσκος, alterthess.gr, 13/06/2025
Δείτε την παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, Τετάρτη 11/06/2025, GUSTAV ATHENS. Για το βιβλίο μίλησαν οι: Σεραφείμ Σεφεριάδης (καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου), Γιάννης Μαυρής (διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και διευθυντής της Public Issue), Δημήτρης Μανιάτης (δημοσιογράφος και συγγραφέας)
και ο συγγραφέας του βιβλίου.
Προσθήκη στο καλάθι
