Topos Books

Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης, Κοινότητα Σταυροδρομίου-Πέραν συναντά νέους και παλιούς αναγνώστες 20 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση. Στην πορεία των χρόνων το υλικό του βιβλίου εμπλουτίστηκε με νέο πληροφοριακό και φωτογραφικό υλικό. Στις σελίδες του, η συγγραφέας παρουσιάζει τον ελληνισμό της Πόλης σε όλες τις εκδηλώσεις του υλικού και πνευματικού του βίου, καταγράφοντας τις ενοριακές εκκλησίες, τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τις αδελφότητες και τους συλλόγους, τον ελληνικό τύπο, τη μουσική, το θέατρο, τον αθλητισμό κ.ά.

Η άνθιση και η ακμή της κοινότητας, όπως και το σύνολο της Ρωμιοσύνης της Πόλης, κορυφώνεται στις αρχές του 20ού αιώνα και συνεχίζει με διάφορες διακυμάνσεις έως το 1922. Ωστόσο, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή η ελληνική μειονότητα που απέμεινε, αν και είχε σημαντική συμμετοχή στα οικονομικά πράγματα της χώρας, μέσα σε έντονη εσωστρέφεια, φοβισμένη και σιωπηλή, κατέβαλλε προσπάθειες να προσαρμόζεται στις εκάστοτε αντίξοες συνθήκες. Δίχως να μπορεί να υψώσει τη φωνή της και να διαμαρτυρηθεί, σταδιακά οδηγήθηκε στην τελική συρρίκνωση.

Γράφει η Χ. Σπυροπούλου, εφημ Τα Νέα
Ο πολιτισμός των Ελλήνων της Πόλης
Η ρωμιά λαογράφος και συγγραφέας διατηρεί ζωντανό τον πολυσχιδή κόσμο της καθ’ ημάς Ανατολής

Χάρη στη ρωμιά λαογράφο και συγγραφέα Σούλα Μπόζη, που ήδη από το 1989 εκδίδει βιβλία στα οποία αποτυπώνεται ο πολιτισμός των Ελλήνων της Πόλης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, μαθαίνουμε τα λαογραφικά και ιστορικά στοιχεία αυτών των περιοχών, αλλά και μαγειρικές συνταγές και διατροφικές συνήθειες, που συμβάλλουν στο να διατηρείται ζωντανός ο πολυσχιδής κόσμος της καθ' ημάς Ανατολής.

Η Σούλα Μπόζη, που αποφοίτησε από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο και τη Φιλοσοφική Σχολή της Κωνσταντινούπολης, υπήρξε σύμβουλος σε αρκετές ταινίες, όπως στην «Πολίτικη κουζίνα», ενώ από το 1993 διευθύνει το Κέντρο Λαογραφικών και Ιστορικών Ερευνών «Βοσπορίς», το οποίο ασχολείται με την καταγραφή στοιχείων από τη ζωή των Κωνσταντινουπολιτών και των Μικρασιατών. Η εργασία της, που αποτυπώθηκε σε δύο καλαίσθητες εκδόσεις με τον τίτλο η μια Πολίτικη κουζίνα - Παράδοση αιώνων (φωτογραφίες Λίζας Εβερτ, εκδόσεις Αστερισμός - Λ. Εβερτ, 1994) και η άλλη Καππαδοκία - Ιωνία - Πόντος Γεύσεις και παραδόσεις (φωτογραφίες Λίζας Εβερτ, Αστερισμός - Λ. Εβερτ, 1997), συνδυάζει τον λόγο με την εικόνα η οποία υποστηρίζει τα υλικά που επιλέγονται για να αναδείξουν τον ευρύτερο μικρασιατικό πολιτισμό γεύσεων, ενδυμάτων, αρχιτεκτονικής και συνηθειών.

Η συγγραφέας, εξάλλου, γνωρίζει όσο λίγοι τα ιστορικά και πολιτιστικά δεδομένα αυτών των περιοχών, αλλά επιπλέον διαθέτει τη δεξιότητα να συνδυάζει την επιστημονική ματιά με την καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία χωρίς να παρουσιάζει συμπεράσματα στεγνά και αποστασιοποιημένα. Στο βιβλίο Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης, Κοινότητα Σταυροδρομίου Πέραν τονίζεται η περίοδος κατά την οποία δημιουργήθηκε η αστική συνοικία του Σταυροδρομίου-Πέραν - άρχισε να κατοικείται από Ρωμιούς τον 18ο αιώνα -, με τις πληροφορίες να είναι αντλημένες από πηγές στις οποίες καταγράφονται αφηγήσεις των πρώτων κατοίκων της. Δίδονται ιστορικά στοιχεία, γίνονται όμως και λεπτομερείς αναφορές στην παρουσία της Εκκλησίας και στον ρόλο που παίζουν οι ναοί στην καθημερινότητα των Ρωμιών, περιγράφονται τα σχολεία, όπως τα δημοτικά σχολεία της Αγίας Τριάδας, οι Ιδιωτικές Δημοτικές Σχολές, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, το Ζωγράφειο Λύκειο και πολλά άλλα που αποτέλεσαν συνιστώσες της ελληνικής παιδείας. Δεν παραλείπει, εντούτοις, η συγγραφέας να εκθέσει και τις επιρροές που δέχονται οι ρωμαίικες κοινότητες από τους άλλους πολιτισμούς, αλλά και τις ιδιαιτερότητές τους.

Συγχρόνως εξετάζεται διεξοδικά η οργάνωση και η προσφορά της κοινωνικής πρόνοιας στους άπορους Ρωμιούς, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Εκκλησίας και αργότερα επεκτάθηκε σε άλλους φορείς. Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι περιγραφές σκηνών από την καθημερινή ζωή τους, καθώς σχολιάζονται τα επαγγέλματα, οι πνευματικές δραστηριότητές τους, οι φιλολογικοί και λογοτεχνικοί σύλλογοι, όπως και οι τρόποι με τους οποίους διασκέδαζαν. Στον Γευστικό πολιτισμό των Ρωμιών της Πόλης και της Μικράς Ασίας αναδεικνύεται ο χαρακτήρας της πολίτικης κουζίνας, με τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται, την παρουσία των πλανόδιων πωλητών, τα γιορτινά έθιμα, τους τρόπους διασκέδασης στο Πέραν, αλλά και στις εξοχές, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού. Τα εστιατόρια «Παντελής», «Κόνιαλι», «Αμπντουλλάχ», στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και τα γνωστά ζαχαροπλαστεία παίζουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνική ζωή των Ρωμιών και δίνουν τον εορταστικό τόνο στις χριστιανικές κοινότητες.

Ωστόσο, η συγγραφέας επεκτείνει τα ενδιαφέροντά της και πέραν του Βοσπόρου και αναζητεί αλλά και καταθέτει τις διατροφικές παραδόσεις όπως αυτές διατηρούνται, με το πέρασμα των αιώνων, στις κοινότητες της Θράκης και Προποντίδας, της Ιωνίας, της Καππαδοκίας και του Πόντου. Και όλες αυτές οι πληροφορίες είναι συνυφασμένες με την καθημερινή ζωή, τους γάμους, τα γαμήλια εδέσματα, τα τραγούδια και τις διασκεδάσεις, τις προετοιμασίες του ετήσιου κύκλου. Σε αυτό το βιβλίο, το οδοιπορικό περιλαμβάνει ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία γνωστών πόλεων αλλά και ασήμων, μικρών αλλά και μεγάλων, όπως της Τραπεζούντας και των Κοτυώρων (της σημερινής Ορντού), της Σμύρνης και της κωμόπολης Αλάτσατα, της Σηλυβρίας και της Καλλικράτειας.

Η ρέουσα γραφή της Σούλας Μπόζη καθώς και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό συνθέτουν δύο εξαιρετικές προσφορές για τον πολιτισμό των Ρωμιών της Πόλης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, έναν πολιτισμό που δεν χάθηκε, αλλά μεταφέρθηκε, κυρίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και ο οποίος ακόμα και σήμερα συντηρείται, με τις δεδομένες αλλαγές, στην Ελλάδα αλλά και αλλού.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η συγγραφέας έγραψε από κοινού με τον σύζυγό της, τον κινηματογραφιστή και σεναριογράφο Γιώργο Μπόζη (Κωνσταντινούπολη 1939-Αθήνα 2006), το βιβλίο Από το Παρίσι στο Πέραν, Ελληνες Κινηματογραφιστές της Πόλης (Τόπος, 2011), στο οποίο υπογραμμίζεται η συνεισφορά των Ρωμιών στον κινηματογράφο, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Τα Νέα Σαββατοκύριακο
Χρύσα Σπυροπούλου, 30/12/2023

Διαβάστε εδώ τα περιεχόμενα και ένα ενδεικτικό κεφάλαιο του βιβλίου.
Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη της Σούλας Μπόζη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη για την εφημ. Ελεύθερος Τύπος (01/07/2023).